Miðað við nýj­ustu kosn­inga­spá verður flókið mál að mynda rík­is­stjórn án aðkomu fleiri flokka en tveggja. Í kosn­inga­spánni sem gerð var í gær, 23. sept­em­ber, er Sjálf­stæð­is­flokk­ur­inn enn stærstur en með 25,1 pró­sent fylgi. Píratar eru næst stærsti flokk­ur­inn en hafa ekki mælst minni allt þetta ár og eru með 24,1 pró­sent fylgi.

Fylgið heldu áfram að jafn­ast út meðal fram­boð­anna því Vinstri hreyf­ingin grænt fram­boð mælist nú með 13,3 pró­sent á lands­vísu, Við­reisn mælist með 11,0 pró­sent, Fram­sókn­ar­flokk­ur­inn með 10,1 pró­sent og Sam­fylk­ingin með 8,4 pró­sent. Björt fram­tíð mælist með 3,2 pró­sent og önnur fram­boð sam­an­lagt með 4,8 pró­sent.

Sam­an­lagt munu tveir stærstu flokk­arnir fá minna en helm­ing atkvæða ef gengið yrði til kosn­inga nú. Sam­an­lagt eru þeir með 49,2 pró­sent atkvæða. Í grófum útreikn­ingum Kjarn­ans kemur hins vegar í ljós að flokk­arnir muni hafa sam­an­lagðan meiri­hluta þing­manna eða 34. Sjálf­stæð­is­flokk­ur­inn mun, sam­kvæmt útreikn­ing­un­um, fá 17 þing­menn og Píratar 17.

Þeir fyr­ir­varar eru þó gerðir á útreikn­ing­unum að hér er um beina hlut­falls­tölu af heild­ar­fjölda þing­manna að ræða. Til þess að fá hlut­falls­legan fjölda þing­manna á hvert fram­boð þurfa fram­boðin að njóta minnst fimm pró­sent fylgis í nýj­ustu kosn­inga­spánni til þess að „ná kjöri“. Þeir flokkar sem eftir standa deila þá með sér 63 þing­sætum í réttu hlut­falli við fylgi sitt í kosn­inga­spánni.

Þær skekkjur sem aug­ljós­lega eru á útreikn­ing­unum eru til dæmis að fjöldi þing­manna úr hverju kjör­dæmi er mis­mun­andi og það er fylgi flokk­anna líka eins og sést ef rýnt er í kosn­inga­úr­slit síð­ustu ára. Þá eiga jöfn­un­ar­þing­menn eftir að koma til en það er aðferð sem notuð er til þess að vega upp á móti misvægi atkvæða milli kjör­dæma. Kjarn­inn treystir sér ekki til þess að spá fyrir um fjölda þing­manna eftir fylgi í hverju kjör­dæmi enda liggja ekki fyrir nógu ítar­legar og margar kann­anir á sund­ur­lið­uðu fylgi fram­boða eftir kjör­dæm­um.

Mögu­leg stjórn­ar­mynstur

Ef eitt­hvað er að marka þessar nið­ur­stöður munu Sjálf­stæð­is­menn verða 17 á kom­andi kjör­tíma­bili og þing­menn Pírata 17. Sam­an­lagt gætu engir aðrir tveir flokkar myndað tveggja flokka meiri­hluta á þing­inu. Hvorki Sjálf­stæð­is­flokk­ur­inn né Píratar gætu tekið annan með sér í meiri­hluta­stjórn. Vilji þeir ekki vinna saman mun þurfa þrjá eða fleiri flokka í sam­steypu­stjórn.

Fylgi í kosn­inga­spá, hlut­fall þing­sæta og fjöldi þing­manna

Sex minni­hluta­stjórnir hafa verið mynd­aðar hér á landi, þar af fjórar á lýð­veld­is­tím­an­um. Þær hafa yfir­leitt verið mynd­aðar til bráða­birgða og hafa þá ekki verið lang­líf­ar. Þessar minni­hluta­stjórnir eiga það allar sam­eig­in­legt að hafa verið mynd­aðar eftir að ósætti milli stjórn­ar­flokka sprengdi meiri­hluta­sam­starf. Alltaf hefur það verið einn af flokkum frá­far­andi stjórnar sem myndað hefur minni­hluta­stjórn­ina. Síð­asta minni­hluta­stjórnin var fyrra ráðu­neyti Jóhönnu Sig­urð­ar­dóttur sem varð til í jan­úar 2009 og brú­aði bilið á milli rík­is­stjórnar Geirs H. Haarde og kosn­ing­anna í apríl 2009. Sú stjórn var varin falli af Fram­sókn­ar­flokkn­um. Verði til minni­hluta­stjórn eftir kosn­ing­arnar í haust verður sú minni­hluta­stjórn merki­leg í þessu til­liti.

Hér verður hins vegar reynt að púsla saman meiri­hluta­sam­starfi og koma nokkur mynstur til greina. Þetta er allt gert án þess að taka til greina hugs­an­leg ágrein­ings­mál sem hamlað gætu sam­starfi.

Sam­an­lagður fjöldi þing­sæta miðað við kosn­inga­spá 23. sept­em­ber *

Til að ráða meiri­hluta þing­sæta þá þarf 32 þing­sæti. Í sam­steypu­stjórn tveggja flokka myndi aðeins sam­starf Sjálf­stæð­is­flokks og Pírata duga.

* Reiknað út frá fylgi fram­boða á lands­vísu. Fram­boð með minna en fimm pró­sent fylgi fengu ekk­ert vægi, enda er miðað við að fram­boð nái kjöri sé hann með meira en fimm pró­sent fylgi á lands­vísu.

Búið er að nefna mögu­leik­ann á sam­starfi Sjálf­stæð­is­flokks og Pírata sem hefði 34 þing­manna meiri­hluta. Það verður hins vegar að telj­ast nokkuð tæpur meiri­hluti á þing­inu, sér­stak­lega með Pírata inn­an­borðs, í sam­an­burði við sterkan meiri­hluta rík­is­stjórn­ar­innar sem nú situr með 38 þing­menn gegn 25 þing­mönnum stjórn­ar­and­stöð­unn­ar. Innan beggja flokka (Sjálf­stæð­is­flokks og Fram­sókn­ar­flokks) er mikil hefð fyrir því að ganga eftir flokkslínum og styðja mál rík­is­stjórn­ar­inn­ar. Píratar verða að telj­ast ólík­legir til þess að styðja mál jafn skil­yrð­is­laust.

Rík­is­stjórn­ar­sam­starf Fram­sókn­ar­flokks og Sjálf­stæð­is­flokks er nokkuð örugg­lega fall­ið. Sam­an­lagt njóta þessir flokkar aðeins 35,2 pró­sent fylgis í kosn­inga­spánni. Eftir grófa útreikn­ing­ana verður sam­an­lagður þing­manna­fjöldi þeirra aðeins 24 (D + B); minni en minni­hlut­inn á þing­inu ræður yfir nú. Ef stjórn­ar­flokk­arnir kippa Við­reisn með sér um borð verður til eins tæpur meiri­hluti og hægt er með akkúrat 32 þing­menn (D + B + C).

Píratar gætu ekki myndað meiri­hluta með vinstri­flokk­unum Vinstri grænum og Sam­fylk­ing­unni (P + V + S) en ef Við­reisn er skipt út fyrir Sam­fylk­ing­una verður til eins manns meiri­hluti (P + V + C).

Sé vilji til þess að meiri­hluta­sam­starf verið myndað yfir miðj­una og til vinstri í hinu póli­tíska lit­rófi er hægt að mynda sterkan 39 þing­manna meiri­hluta með sam­starfi Pírata, Vinstri grænna, Sam­fylk­ing­ar­innar og Við­reisnar (P + V + S + C). Sam­an­lagt njóta þessir fjórir flokkar 56,8 pró­sent fylgis á lands­vísu sam­kvæmt kosn­inga­spánni.

Sam­starfs­mögu­leik­ar, fylgi og þing­sæta­fjöldi

Hvar lendir „stjórn­ar­mynd­un­ar­um­boð­ið“?

Guðni Th. Jóhann­es­son tók við emb­ætti for­seta Íslands í sumar og mun þess vegna takast á við stjórn­ar­myndun í fyrsta sinn eftir kosn­ing­arnar í haust. Spenn­andi verður að sjá hvaða hlut­verk Guðni vill taka sér í stjórn­ar­mynd­un­ar­við­ræð­un­um. For­veri hans í emb­ætti sá for­seta­emb­ættið sem mik­il­vægan hlekk milli leið­toga stjórn­mála­flokk­anna og taldi sig þurfa að veita flokkum „stjórn­ar­mynd­un­ar­um­boð“. 

Það eru hins vegar ekki allir sam­mála um að for­set­inn þurfi að leiða stjórn­mála­leið­toga í gegnum stjórn­ar­mynd­anir eins og leiks­skóla­börn; sér­stak­lega ef það liggur beint fyrir hvaða flokkar eru að fara að ræða saman um hugs­an­legt sam­starf. Þannig var það eftir kosn­ing­arnar 2013, þegar Bjarni Bene­dikts­son og Sig­mundur Davíð Gunn­laugs­son ræddu saman um stjórn­ar­mynd­un.

Þá fór Sig­mundur Davíð á Bessa­staði og þáði stjórn­ar­mynd­un­ar­um­boð af Ólafi Ragn­ari. Þá þótti Fram­sókn­ar­flokk­ur­inn hafa unnið kosn­inga­sigur og var þess vegna rétt­mætur hand­hafi þessa umboðs. Sjálf­stæð­is­flokk­ur­inn hlaut hins vegar fleiri atkvæði í kosn­ing­un­um.

Guðni Th. Jóhann­es­son, nýr for­seti, á þess vegna vanda­samt verk­efni fyrir höndum ef nið­ur­stöður kosn­ing­anna verða eins og kosn­inga­spáin sýn­ir. Munu Píratar fá stjórn­ar­mynd­un­ar­um­boð í krafti „kosn­inga­sig­urs“ eða munu Sjálf­stæð­is­menn fá að ráða ferð­inni? Hvað með nýja flokka á borð við Við­reisn sem mæl­ast með tölu­vert fylgi á lands­vísu?

Sem sagn­fræð­ingur rann­sak­aði Guðni for­seta­emb­ættið. Hann hefur því nokkra inn­sýn í hvaða for­dæmi eru til staðar ef stjórn­ar­kreppa verður eftir kosn­ing­arn­ar.

Um kosn­inga­spána

Nýjasta kosn­inga­spáin tekur mið af þremur nýj­ustu könn­unum sem gerðar hafa verið á fylgi fram­boða í alþing­is­kosn­ing­unum í haust. Í spálík­an­inu eru allar kann­anir vegnar eftir fyr­ir­fram ákveðnum atrð­in­um. Þar vega þyngst atriði eins og stærð úrtaks, svar­hlut­fall, lengd k-nn­un­ar­tíma­bils og sögu­legur áreið­an­leiki könn­un­ar­að­ila. Í kosn­inga­spánni 16. sept­em­ber er það næst nýjasta könn­unin sem hefur mest vægi. Helg­ast það aðal­lega af lengd könn­un­ar­tíma­bils­ins og fjölda svar­enda í könn­un­inni, miðað við hinar tvær sem vegnar eru. Kann­an­irnar sem kosn­inga­spáin tekur mið af eru:

• Skoð­ana­könnun MMR 12. sept­­em­ber – 19. sept­­em­ber (vægi 31,8%)
• Þjóð­­ar­púls Gallup 31. ágúst – 14. sept­­em­ber (vægi 50,3%)
• Skoð­ana­könnun Frétta­­blaðs­ins 6.-7. sept­­em­ber (vægi 17,9%)

Kosn­­­­­­­­­inga­­­­­­­­­spálíkan Bald­­­­­­­­­urs Héð­ins­­­­­­­­­sonar miðar að því að setja upp­­­­­­­­­lýs­ing­­­­­­­­­arnar sem skoð­ana­kann­­­­­­­­­anir veita í sam­hengi. Fyr­ir­liggj­andi skoð­ana­kann­­­­­­­­­anir eru teknar saman og þeim gefið vægi til þess að spá fyrir um úrslit kosn­­­­­­­­­inga. Kjarn­inn birti Kosn­­­­­­­­­inga­­­­­­­­­spá Bald­­­­­­­­­urs fyrir sveit­­­­­­­­­ar­­­­­­­­­stjórn­­­­­­­­­­­­­­­­­ar­­­­­­­­­kosn­­­­­­­­­ing­­­­­­­­­arnar og reynd­ist sú til­­­­­­­­­raun vel. Á vefnum kosn­­­­­­­­­inga­­­­­­­­­spá.is má lesa nið­­­­­­­­­ur­­­­­­­­­stöður þeirrar spár og hvernig vægi kann­ana var í takt við frá­­­­­­­­­vik kann­ana miðað við kosn­­­­­­­­inga­úr­slit­in.

Áreið­an­­­­­­­­­leiki könn­un­­­­­­­­­ar­að­ila er reikn­aður út frá sög­u­­­­­­­­­legum skoð­ana­könn­unum og kosn­­­­­­­­­inga­úr­slit­­­­­­­­­um. Einnig hefur það vægi hversu langt er síðan könn­unin var fram­­­­­­­­­kvæmd og svo hversu margir svara í könn­un­un­­­­­­­­­um.