Face­book. Fyrir tveimur millj­örðum ein­stak­linga er það per­sónu­legur blað­beri sem færir þér allar upp­lýs­ing­arnar sem þú vilt með einum mús­arsmelli. Face­book ákveður hvaða upp­lýs­ingar þú vilt með því að rýna í like-in.

Við like-um öll eitt­hvað á Face­book. Við erum kannski búin að átta okkur á að það er hvorki töff né við­ur­kennt að like-a allt sem við sjá­um, sum okkar eru kannski hætt að like-a nokkurn skap­aðan hlut og fylgj­umst bara með vinum okkar úr staf­rænum skugga. Aðrir eru hættir á Face­book, búin að gef­ast upp á sam­fé­lags­njó­snum banda­rískra stór­fyr­ir­tækja.

En við höfum öll like-að.

Upp­lýs­ingar með like-i

Face­book er lang stærsti sam­fé­lags­mið­ill í heimi með nærri tvo millj­arða virkra not­enda (miðað við tölur í apríl 2017). Til sam­an­burðar eru virkir not­endur á Twitter aðeins 319 millj­ón­ir.

Við, virku not­end­urn­ir, nálg­umst Face­book á allt öðrum for­sendum en fyr­ir­tækið nálg­ast not­end­ur. Það má ætla að flest okkar hafi stofnað reikn­ing á Face­book með það í huga að tengj­ast vinum og kunn­ingj­um, deila hug­myndum og reynslu, birta myndir og sýna öðr­um.

Gagn­vart Face­book eru allar aðgerðir okkar upp­lýs­ingar um okkur sjálf. Hvert like geymir upp­lýs­ingar um áhuga þinn, hvað þú vilt sjá og eftir hverju þú berð þig.

Þessar upp­lýs­ingar sem Face­book safnar um þig eru eign Face­book, fyr­ir­tækis í Banda­ríkj­unum sem lýtur banda­rískum lög­um. Við höfum öll sam­þykkt skil­mála Face­book með því að ger­ast not­endur á sam­fé­lags­miðl­in­um. Þetta er hins vegar ekki aðeins bundið við not­endur á Face­book, heldur einnig við aðra sam­fé­lags­miðla.

Face­book á fleiri verð­mætar upp­lýs­ingar um okk­ur. Má þar til dæmis nefna upp­lýs­ingar um áhuga­málin okkar sem við höfum skráð sam­visku­sam­lega í prófíl­inn okk­ar, um vinn­una okkar og vinnu­fé­laga, um námið okk­ar, fjöl­skyld­una okk­ar, hvert við höfum ferð­ast í heim­inum (ná­kvæm­lega) og hversu hratt við hlaupum fimm kíló­metra.

Út frá öllu þessu gagna­safni er hægt draga nákvæmar álykt­anir um hver við erum, hvernig okkur líður hverju sinni og hvaða skoð­anir við höfum á ólík­leg­ustu hlut­um. Í rann­sókn sem gerð var við Cambridge-há­skóla í Bret­landi og kynnt árið 2015 kemur fram að vit­vélar geti dregið nákvæm­ari álykt­anir um þig sem ein­stak­ling en nán­ustu vinir og fjöl­skylda þín, ef vél­arnar eru mataðar með like-unum þín­um.

Rann­sóknin sýnir fram á að gervi­greind geti spáð nákvæmar fyrir um per­sónu­leika ein­stak­lings en vinnu­fé­lagi út frá 10 like-­um. Með 70 like-um getur tölvan greint per­sónu­leika betur en náin vinur eða með­leigj­andi, með 150 like-um tókst tölv­unni betur til en for­eldrar eða systkin og maki fellur á próf­inu ef gervi­greindin fær að vinna úr 300 like-­um.

Í krafti þess­ara upp­lýs­inga hefur Face­book sagst ætla að tækla ýmis konar sam­fé­lags­mein. Í byrjun árs setti Face­book saman teymi fólks sem setur sig í sam­band við fólk sem er í áhættu­hópi um að fremja sjálfs­morð. Þá hefur Face­book sagst geta útrýmt áróðri hryðju­verka­manna með því að beita gögn­un­um. 

Það var svo fyrir rúmu ári síðan sem Face­book hóf að bjóða upp á fleiri val­mögu­leika við like-ið. Hægt er að hengja til­finn­ingar við færslur á sam­fé­lags­miðl­inum og greina þannig ítar­legar frá við­brögðum sínum við yfir­lýs­ing­um, hlekkjum eða mynd­um. Þetta gerir gögn Face­book vit­an­lega mun verð­mæt­ari.

Berg­málið

Þessi gagna­söfn eru notuð til þess að dreifa til okkar efni. Hér fara hlut­irnir að verða óljós­ari því Face­book passar vel upp á algórit­man – vél­ina sem knýr Face­book – og gefur ekk­ert upp um hvernig og hvaða upp­lýs­ingar búa að baki sjálf­virkum staf­rænum ákvörð­unum um hvað við fáum að sjá í frétta­veit­unni (e. News­feed).

Í hvert ein­asta sinn sem þú opnar Face­book fer vélin í gang. Hún skoðar allt efnið sem vinir þínir hafa sett á vef­inn und­an­farnar vik­ur, flettir upp öllum sem þú þekkir og í öllum hópum sem þú ert með­limur í og lítur inn á allar síð­urnar sem þú hefur like-að. Til að setja þetta í sam­hengi; Ef þú átt nokkur hund­ruð vini þá geta flett­ing­arnar verið allt að 10.000. Vélin velur síðan þær færslur sem þú ert lík­leg­ust/astur til þess að bregð­ast við eftir sér­stakri og síbreyti­legri for­múlu, og raðar þeim í frétta­veit­una þannig að færslan sem lík­leg­ast er að þér þyki áhuga­verð er efst.

Vélin velur síðan þær færslur sem þú ert lík­leg­ust/astur til þess að bregð­ast við eftir sér­stakri og síbreyti­legri for­múlu, og raðar þeim í frétta­veit­una þannig að færslan sem lík­leg­ast er að þér þyki áhuga­verð er efst.

Algóritminn hjálpar okkur þess vegna að skima í gegnum sam­fé­lags­mið­il­inn, reiknar líkur og spáir um hvernig heim­sóknin á Face­book geti orðið sem best og árang­urs­rík­ust. Face­book er þess vegna orð­inn að per­sónu­legum blað­bera fyrir hvern og einn, sem flokkar allar til­tækar upp­lýs­ingar sem þú hefur beðið um í þá röð sem lík­leg­ast er að þér þyki not­hæfar hverju sinni.

Í grunn­inn er þetta það sama og aðrir „snjall­ir“ miðlar gera. Nýverið gerði und­ir­rit­aður þau mis­tök að draga þá ályktun að Kjarn­inn.is væri „leit­ar­véla­væn­asti frétta­vefur lands­ins“ því umfjall­anir Kjarn­ans birt­ust ofar í leit­ar­nið­ur­stöðum Google en nið­ur­stöður sem vís­uðu aðra miðla. Skýr­ingin er vit­an­lega sú að ég er starfs­maður Kjarn­ans og heim­sæki Kjarn­ann.is oft á dag. Google Chrome-vafr­inn skráir það sam­visku­sam­lega í gagna­grunn og leit­ar­vélin ýtir þeim nið­ur­stöðum frekar að mér. Google líkar ekk­ert betur við Kjarn­ann en Vísi eða Morg­un­blað­ið. Google hefur sér­sniðið leit­ar­nið­ur­stöður fyrir ein­staka not­endur síðan árið 2009.

Þetta er fyr­ir­bæri sem hefur verið kallað „berg­máls­her­berg­ið“ (e. echo cham­ber). Kenn­ingin gengur út á það að ef tölvur velja allar upp­lýs­ing­arnar sem hafðar eru fyrir fólki eftir því hvað það líkar við, hvaða skoð­anir það hefur og hvaða fólk það umgengst munu ein­stak­lingar aðeins heyra berg­mál eigin skoð­ana og sjá speg­il­mynd eigin til­veru.

Í TED-­fyr­ir­lestri var­aði Eli Pariser, inter­net­gúrú og höf­undur bók­ar­innar What the Inter­net is Hiding from You, við þess­ari síu. Sjálfur seg­ist hann vera vinstri sinn­aður en að hann hafi haft gaman af því að sjá skoð­anir hægri sinn­aðra vina sinna. Einn góðan veð­ur­dag hafi skoð­anir þeirra horf­ið. Skýr­ing­una segir hann vera vegna þess að hann smellti aldrei á hlekki hægri sinn­aðra vina sinna, like-aði ekki hug­myndir þeirra og heim­sótti aldrei prófíl­ana þeirra.

Vand­inn var að Face­book hafði tekið ákvörðun fyrir Pariser um að hreinsa færslur þeirra sem hann var ekki sam­mála úr frétta­veit­unni. Það kom engin meld­ing um það. Úr verður að Face­book er orð­inn þinn eigin flokks­mið­ill. Maður heyrir bara það sem maður vill heyra. Hug­myndir þínar fá þá aldrei neitt áreiti frá öðrum hug­mynd­um.

Virði upp­lýs­ing­anna

Á upp­lýs­inga­öld eru upp­lýs­ingar verð­mæt­ustu eignir fyr­ir­tækja. Verð­mætasta eign Face­book, og það sem hefur gert stofn­anda fyr­ir­tæk­is­ins Mark Zucker­berg að millj­arða­mær­ingi, eru upp­lýs­ing­arnar sem fyr­ir­tækið hefur safnað og safnar enn um not­end­ur.

Face­book býður þessar upp­lýs­ingar til sölu handa aug­lýsendum sem vilja kom­ast í tengsl við ákveð­inn mark­hóp, eða fyr­ir­tæki eins og Kjarn­ann sem vill dreifa efni til stærri hóps en þeirra sem hafa þegar „li­ke-að“ Face­book-­síðu fjöl­mið­ils­ins.

Þeir sem hafa Face­book í sím­anum og hafa leyft for­rit­inu að sækja stað­setn­ingu not­anda geta, til dæm­is, átt von á að sjá aug­lýs­ingu frá nýja veit­inga­staðnum sem opn­aði í næsta húsi við vinnu­stað­inn.

Þegar öllu er á botn­inn hvolft eru Face­book og aðrir sam­fé­lags­miðlar vef­þjón­usta sem er orðin mið­punkt­ur­inn í allri okkar vef­hegð­un. Hún er þægi­leg og hönnuð til þess að gagn­rýna ekki lífs­skoð­anir fólks. Þjón­ustan er hins vegar ekki frí heldur borgar maður með upp­lýs­ingum um sjálfan sig, hvort sem okkur líkar það betur eða verr.