Þarna var tónn sleg­inn sem hefur verið nokkuð stöð­ugur síð­an. Tónn mik­illa sveiflna og ófyr­ir­sjá­an­leika. Frá því að Jóhanna hætti hafa fjórir for­sæt­is­ráð­herrar setið á fimm árum. Svo virð­ist sem stjórn­mála­leg festa Íslend­inga hafi að mestu horfið með banka­hrun­inu og eft­ir­málum þess.

Staða turns­ins gjör­breytt

Frá því að Íslend­ingar fóru að ráða sér sjálfir hafa Sjálf­stæð­is­flokkur og Fram­sókn­ar­flokkur oft­ast nær stjórnað Íslandi, annað hvort saman eða í sitt­hvoru lagi. Nær ómögu­legt hefur verið að mynda stjórn án ann­ars þeirra.

Sér­stak­lega hefur Sjálf­stæð­is­flokk­ur­inn verið hryggjar­stykkið í íslenskum stjórn­mál­um. Hann hefur haldið um stjórn­ar­taumanna í þrjú af hverjum fjórum árum frá því að Ísland fékk sjálf­stæð­i. 

Það á líka við um nýjasta skeiðið í Íslands­sög­unni, en ef undan er skilið kjör­tíma­bilið 2009-2013 þá hefur hann átt aðild að öllum rík­is­stjórnum sem setið hafa frá árinu 1991.

Þótt Sjálf­stæð­is­flokk­ur­inn sé enn stærsti flokkur lands­ins sam­kvæmt nið­ur­stöðum síð­ustu kosn­inga, og sá sem ráðið hefur mestu síð­ast­liðna ára­tugi, þá er staða hans gjör­breytt frá því sem áður var.

Síð­asti for­maður hans sem mynd­aði rík­is­stjórn sem sat út heilt kjör­tíma­bil var Davíð Odds­son. Hrun­stjórn Geirs H. Haarde féll eftir rúm­lega eins og hálfs árs setu í byrjun árs 2009. Rík­is­stjórn Sig­mundar Davíð Gunn­laugs­sonar féll eftir þrjú ár vorið 2016 vegna Panama­skjal­anna og kosið var um haust­ið, hálfu ári áður en kosn­ingar voru fyr­ir­hug­að­ar. 

Og rík­is­stjórn Bjarna Bene­dikts­son­ar, sem tók við völdum í jan­úar 2017 eftir nokk­urra mán­aða stjórn­ar­kreppu, sat í ein­ungis 247 daga þar til að hún sprakk vegna upp­reist æru-­máls­ins um miðjan sept­em­ber í fyrra. 

Sjálf­stæð­is­flokk­ur­inn, sem lengi var reglu­lega með 35-40 pró­sent fylgi, hefur nú fjórar kosn­ingar í röð fengið undir 30 pró­sent atkvæða. Í fyrra fékk flokk­ur­inn 25,3 pró­sent sem er næst versta útkoma hans frá upp­hafi. Í nýlegum könn­unum hefur fylgi hans mælst um og undir 20 pró­sent. Staða Sjálf­stæð­is­flokks­ins sem turns­ins í íslenskum stjórn­málum virð­ist því á hröðu und­an­haldi.

Fjór­flokk­ur­inn sem heild ekki svipur af sjón

Sög­u­­lega hafa fjórir flokkar verið und­ir­­staðan í íslenskum stjórn­­­mál­­um. Þeir hafa stundum skipt um nafn en á hinu póli­­tíska lit­rófi hafa þeir raða sér nokkuð skýrt frá vinstri til hægri í ára­tugi. Sam­an­lagt hafa þessir fjórir flokk­­ar, sem í dag heita Vinstri­hreyf­­ingin grænt fram­­boð, Sam­­fylk­ing­in, Fram­­sókn­­ar­­flokk­­ur­inn og áður­nefndur Sjálf­­stæð­is­­flokk­­ur­, oft­ast nær verið með um 90 pró­­sent allra atkvæða. Kerfið sem var við lýði hér­lendis frá lýð­veld­is­stofnun og fram á eft­ir­hrunsárin er oft kallað 4+1 kerf­ið. Það sam­an­stóð af ofan­greindum fjór­flokki og oft einum tíma­bundnum til við­bót­ar, sem end­ur­spegl­aði með ein­hverjum hætti stemmn­ingu hvers tíma. Dæmi um það var til dæmis Banda­lag jafn­­að­­ar­­manna, Kvenna­list­inn, Borg­­ara­­flokk­ur­inn, Þjóð­vaki og Frjáls­­lyndi flokk­ur­inn. 

Þetta eðli breytt­ist þó mjög í kosn­ing­unum 2013 þegar sam­an­lagt fylgi hefð­bundnu flokk­anna fjög­urra datt niður í 74,9 pró­sent. Í kosn­ing­unum 2016 féll það svo niður í 62 pró­sent eftir að hafa mælst rétt yfir 50 pró­sentum í nokkrum skoð­ana­könn­un­um. Í þeim kosn­ingum fengu flokkar stofn­aðir eftir 2012 38 pró­sent atkvæða.

Þeir náðu aðeins að klóra sig til baka í síð­ustu kosn­ingum en sam­eig­in­legt fylgi þeirra var samt ein­ungis 65 pró­sent. Og þá fjölg­aði flokk­unum sem eiga full­trúa á Alþingi um einn. Þeir eru nú átta og hafa aldrei verið fleiri. Færa má rök fyrir því að klofn­ingur hafi átt sér stað úr þeim öll­u­m. 

Nú hefur Sós­í­alista­flokkur Íslands, sem náði inn kjörnum full­trúa í fyrsta sinn í síð­ustu sveit­ar­stjórn­ar­kosn­ing­um, stillt sér upp til vinstri við Vinstri græn. Frjáls­lynt og alþjóða­sinnað fólk klauf sig úr Sjálf­stæð­is­flokknum og stofn­aði Við­reisn. Sig­mundur Davíð Gunn­laugs­son yfir­gaf Fram­sókn­ar­flokk­inn og stofn­aði Mið­flokk­inn í kringum sjálfan sig. Og tölu­verð sam­legð virð­ist vera í áherslu­málum þeirra sem bjóða sig fram fyrir ann­ars vegar Pírata og hins vegar Sam­fylk­ing­una. 

Til við­bótar hefur Flokkur fólks­ins, popúl­ískur flokkur sem leggur aðal­á­herslu á að skil­greina sig sem tals­mann fátækra lands­manna, nú náð inn full­trúum í tveimur kosn­ingum í röð, þ.e. þing­kosn­ing­unum 2017 og í sveita­stjórn­ar­kosn­ing­unum í vor. 

Fylgi­spekt Íslend­inga við stjórn­mála­flokka virð­ist ein­fald­lega vera á hröðu und­an­haldi. Og blæ­brigða­munur milli manna virð­ist vera nóg til að annar stofni nýjan stjórn­mála­flokk.

Vegna þessa hefur mikið verið rætt um að auka traust og festu í íslenskum stjórn­mál­um. Bjarni Bene­dikts­son, for­maður Sjálf­stæð­is­flokks­ins, sagði til að mynda að „brestir í smá­flokka­kerf­inu“ hefðu orsakað það að slitnað hefði upp úr síð­ustu rík­is­stjórn. „Ég vil sjá að nýju stjórn­ar­sam­starf sem byggir á tveimur sterkum flokk­um. Ég held að það kosti minnstar mála­miðl­anir milli flokka og ef slík stjórn verður í boði eftir kosn­ingar þá verði það lang sterkasti kost­ur­inn,“ sagði Bjarni við fjöl­miðla. 

Rúmum mán­uði síðar var kosið á ný og flokk­unum á þingi fjölg­aði úr sjö í átta. Mikið vant­aði upp á til þess að hægt yrði að mynda tveggja flokka stjórn.

Breið rík­is­stjórn gegn kerf­is­breyt­ingum

Hin óvenju­lega rík­is­stjórn Vinstri grænna, Fram­sókn­ar­flokks og Sjálf­stæð­is­flokks var mynduð við þessar aðstæð­ur. Hug­mynda­fræði­lega skil­greina flokk­arnir sig sem mjög ólíka en þeir eiga þó umtals­verða íhalds­semi sam­eig­in­lega. Á þeim grunni byggir rík­is­stjórn Katrínar Jak­obs­dótt­ur. Hún situr á tíma þar sem efna­hags­legar aðstæður eru þær bestu sem nokkru sinni hafa verið uppi hér­lendis og stjórnin getur þar af leið­andi aukið fjár­fram­lög til helstu mála­flokka umtals­vert án þess að ráð­ast í neinar grund­vall­ar­breyt­ingar á þeim kerfum sem Sjálf­stæð­is­flokk­ur­inn og Fram­sókn­ar­flokk­ur­inn hafa að mestu byggt upp innan íslenskrar stjórn­sýslu.

Þetta stjórn­ar­sam­starf yrði Vinstri grænum alltaf erfitt, enda Sjálf­stæð­is­flokk­ur­inn skil­greindur höf­uð­and­stæð­ingur margra flokks­manna. Almennt virt­ist stjórn­ar­sam­starfið þó mæl­ast ansi vel fyrir í byrj­un. Í könnun MMR í des­em­ber 2017 sögð­ust 66,7 lands­manna styðja nýju rík­is­stjórn­ina. Það var umtals­vert meiri stuðn­ingur en nokkur rík­is­stjórn hefur mælst með eftir hrun. 

Það fjar­aði þó hratt undan þessum stuðn­ingi. Hraðar en áður hafði hefur mælst og í nóv­em­ber, þegar tæpt ár var liðið frá því að rík­is­stjórnin sett­ist að völd­um, var stuðn­ing­ur­inn kom­inn undir 40 pró­sent. 

Á einu ári höfðu Vinstri græn tapað um 40 pró­sent af fylgi sínu sam­kvæmt könn­un­um, Sjálf­stæð­is­flokk­ur­inn var að mæl­ast með sínu verstu stöðu nokkru sinni í könn­unum og Fram­sókn­ar­flokk­ur­inn hafði líka tapað fylgi frá kosn­ing­unum 2017, sem þó voru þær verstu í rúm­lega 100 ára sögu flokks­ins. Rík­is­stjórn­ar­flokk­arnir hefðu verið óra­fjarri því að ná að mynda rík­is­stjórn ef kosið hefði verið um miðjan nóv­em­ber.

Stjórn­ar­and­stöðu­blokkir styrkt­ust

Stjórn­ar­and­stöðu­flokk­arnir fimm nutu þessa ástands mjög. Þeir skiptu sér upp í tvær blokk­ir. Önnur skil­greinir sig sem frjáls­lynda og alþjóða­sinn­aða með áherslu á rót­tækar kerf­is­breyt­ing­ar. Flokk­arnir sem henni til­heyra eru Sam­fylk­ing, Við­reisn og Pírat­ar. Sam­hljómur þess­ara þriggja flokka, og myndun rík­is­stjórnar Katrínar Jak­obs­dótt­ur,  sýnir að íslensk stjórn­mál eru farin að hverf­ast í meiri mæli um íhalds­semi- og frjál­synd­isás­inn frekar en hinn hefð­bundna vinstri-hægri ás.

Þessir þrír flokkar fengu sam­tals 28 pró­sent atkvæða í kosn­ing­unum 2018. Í nýj­ustu könnun MMR mæld­ust þeir sam­eig­in­lega með 39 pró­sent fylgi. Sam­an­lagt fylgi flokk­anna þriggja hefur því auk­ist um 39 pró­sent á rúmu ári. Miðað við það fylgi myndi blokkin geta orðið val­mögu­leiki fyrir annað hvort Vinstri græn eða Fram­sókn­ar­flokk­inn að loknum kosn­ing­um. 

Hin blokkin var skipuð Mið­flokknum og Flokki fólks­ins, tveimur popúl­ískum flokkum sem hverf­ast um leið­toga sína sem náðu manni inn á þing í fyrsta sinn haustið 2017. Þessir tveir flokkar höfðu átt mikla sam­leið í mörgum mál­um. Og þeim gekk vel.

Það átti sér­stak­lega við um Mið­flokk­inn, sem stofn­aður var skömmu fyrir kosn­ing­arnar 2017 utan um Sig­mund Davíð Gunn­laugs­son. Sá flokkur náði besta árangri sem nýr flokkur hefur nokkru sinni náð í kosn­ingum í fyrra­haust, þegar hann fékk 10,9 pró­sent atkvæða. Það sem af er ári hafði flokknum líka tek­ist vel upp í að reka sína fleyga-póli­tík, þar sem tekið er hörð og ein­föld afstaða í oft flóknum málum og búinn til ómögu­legur and­stæð­ingur úr öllum sem eru á önd­verðu máli. Besta dæmið um þetta var í tengslum við þriðja orku­pakka Evr­ópu­sam­bands­ins sem virt­ist ætla að verða stórpóli­tískt vand­ræða­mál fyrir rík­is­stjórn­ina nán­ast alveg upp úr þurru.

Eftir því sem fleiri fleygar voru reknir niður því meira varð fylgi Mið­flokks­ins. Í nóv­em­ber mæld­ist það 13,1 pró­sent og hafði aldrei mælst hærra. Sam­an­lagt fylgi Mið­flokks­ins og Flokks fólks­ins mæld­ist 20,7 pró­sent. Þetta voru alvöru leik­end­ur. 

En svo fóru sex þing­menn þess­ara tveggja flokka saman á Klaust­ur­bar­inn að kvöldi 20. nóv­em­ber 2018 og hinn árlegi skandall, sem skók allt stjórn­mála­lands­lag­ið, varð. 

Leitin að festu í glund­roð­anum

Lang­tíma afleið­ingar Klaust­urs­máls­ins eiga eftir að koma í ljós. En skamm­tíma­af­leið­ing­arnar eru aug­ljós­ar. Sam­eig­in­legt fylgi Mið­flokks­ins og Flokks fólks­ins helm­ing­ast. Sá fyrr­nefndi myndi rétt skríða inn á þing ef kosið yrði í dag en hinn myndi falla út. 

Rík­is­stjórn­ar­flokk­arnir upp­lifa mestu fylg­is­aukn­ingu sem þeir hafa fengið á kjör­tíma­bil­inu og það er athygl­is­vert að hún er vegna afleiks ann­arra flokka, ekki vegna verka rík­is­stjórn­ar­inn­ar. Sam­eig­in­legt fylgi flokk­anna þriggja mæld­ist 8,6 pró­sentu­stigum meira þann 15. des­em­ber en það gerði þremur vikum áður. Lang­mesta aukn­ingin var hjá Fram­sókn­ar­flokknum sem náði til baka þorra þess fylgis sem tálg­ast hafði af honum vegna til­vistar Mið­flokks­ins.

Ef núver­andi fylgi flokka myndi hald­ast að næstu kosn­ingum væri upp ansi áhuga­verð staða. Popúlista­flokk­unum myndi fækka um að minnsta kosti einn og ef Mið­flokk­ur­inn næði inn yrði fjöldi þing­manna hans í besta falli fjór­ir. 

Rík­is­stjórn­ar­flokk­arn­ir, þrátt fyrir Klaust­ur­máls­með­vind­inn, næðu ekki meiri­hluta og það myndi miðju­blokk Sam­fylk­ing­ar, Við­reisnar og Pírata ekki heldur ger­a. 

Leitin að festu í glund­roð­anum myndi því halda áfram.