Gjald­eyr­is­eft­ir­lit Seðla­banka Íslands vinnur að gerð skýrslu um hina svoköll­uðu fjár­fest­ing­ar­leið sem bank­inn bauð upp á árunum 2012-2015. Til­gangur skýrslu­gerð­ar­innar er að varpa ljósi á mark­mið leið­ar­innar og árangur hennar við að búa í hag­inn fyrir losun fjár­magns­hafta. Upp­lýs­ingar um upp­runa þeirra þátt­tak­enda sem nýttu sér leið­ina verða birtar í skýrsl­unni eftir því „sem lög leyfa og nauð­syn­legt er til að ná mark­miðum skýrsl­unn­ar“. Þetta kemur fram í svari Seðla­banka Íslands við fyr­ir­spurn Kjarn­ans um mál­ið. Þar segir einni að ekki hafi verið tekin ákvörðun um hvenær skýrslan verði gerð opin­ber, en að það ætti að vera innan fárra mán­aða.

Vorið 2017 var lögð fram þings­á­lykt­un­ar­til­laga á Alþingi um að skipa rann­sókn­ar­nefnd til að rann­saka fjár­fest­ing­ar­leið Seðla­banka Íslands. Sú til­laga gekk til stjórn­skip­un­ar- og eft­ir­lits­nefndar sem kall­aði eftir umsögn­um, en komst ekki lengra í þing­legri með­ferð. Einn þeirra aðila sem skil­aði þá umsögn var Seðla­banki Íslands. Í henni sagði að bank­inn hefði „gert ræki­lega grein fyrir öllum þáttum áætl­un­ar­innar um losun fjár­magns­hafta[...]og fjár­fest­ing­ar­leið­inni. Fram­kvæmdin gekk vel, var skipu­leg og gagnsæ og upp­lýs­ingar hafa verið veittar um hana, nú síð­ast í ítar­legu svari við fyr­ir­spurn á Alþingi til fjár­mála- og efna­hags­ráð­herra um fjár­fest­ing­ar­leið Seðla­bank­ans sem lagt verður fram á næstu dög­um.“

Það svar barst i júní 2017. Um það má lesa hér.

Heimildir Kjarn­ans herma að áhugi sé enn til staðar hjá hópi þing­manna að láta rann­sókn­ar­nefnd á vegum Alþingis rann­saka fjár­fest­ing­ar­leið­ina. Málið var meðal ann­ars til umræðu á þingi 23. októ­ber í fyrra. Þar sagði Oddný Harð­ar­dótt­ir, þing­maður Sam­fylk­ing­ar­inn­ar, að „há­ar fjár­­hæðir hafa komið til lands­ins í gegn­um fjár­­­fest­ing­­ar­­leið Seðla­bank­ans og eig­end­ur fengið þar veru­­leg­an gróða. Aðeins op­in­ber rann­­sókn get­ur aflétt þeirri leynd sem yfir þeirri leið rík­­­ir.“

Bjarni Bene­dikts­son, fjár­mála- og efna­hags­ráð­herra, hefur áður gagn­rýnt fjár­fest­ing­ar­leið­ina opin­ber­lega, sagt hana hafa verið ósann­gjarna og falið í sér­ að­stöðumun milli inn­lendra og erlendra aðila. Í ofan­greindum umræðum sagði Bjarni að ef ein­verjar vís­bend­ingar væru um að í fjár­fest­ing­ar­leið­inni hafi menn „verið með illa fengið fé sem ekki hafi verið talið fram á ferð­inni, þá tel ég al­­veg aug­­ljóst að slíkt eigi að skoða og ég tel ís­­lensk­um stofn­un­um ekk­ert að van­­bún­aði að fara í þau mál.“

Kært til úrskurð­ar­nefndar

Kjarn­inn hefur ítrekað farið fram á að fá upp­lýs­ingar um þá ein­stak­linga og lög­að­ila sem nýttu sér fjár­fest­ing­ar­leið Seðla­banka Íslands og hversu háar fjár­hæðir hver og einn flutti til lands­ins. Seðla­banki Íslands hefur ítrekað hafnað þess­ari beiðni og vísað í þagn­ar­skyldu­á­kvæði þeirra laga sem gilda um starf­semi bank­ans. Kjarn­inn kærði synjun Seðla­banka Íslands til úrskurð­ar­nefndar um upp­lýs­inga­mála þar sem málið er enn til með­ferð­ar. Í byrjun nóv­em­ber 2018 barst úrskurð­ar­nefnd­inni umsögn frá Seðla­banka Íslands vegna kærunn­ar. Þar ítrek­uðu lög­fræð­ingar bank­ans þá skoðun sína að hafna bæri því að veittur yrði aðgangur að umbeðnum gögn­um.

Þótt stjórn­völd hafi ekki viljað upp­lýsa um hverjir það voru sem nýttu sér leið­ina þá hafa fjöl­miðlar getað upp­lýst um félög í eigu aðila sem það gerð­u. Á meðal þeirra sem hafa nýtt sér þessa leið eru félög í eigu bræðr­anna Lýðs og Ágústs Guð­­munds­­sona, Hreið­­ars Más Sig­­urðs­­son­­ar, Jóns Ólafs­­son­­ar, Jóns Von Tetzchner, knatt­­spyrn­u­­manns­ins Gylfa Þórs Sig­­urðs­­son­­ar, Ólafs Ólafs­­son­­ar, Hjör­­leifs Jak­obs­­son­­ar, Ármanns Þor­­valds­­son­­ar, Kjart­ans Gunn­­ar­s­­son­­ar, Skúla Mog­en­­sen, rekstr­­ar­­fé­lags Iceland Foods, Alvogen, Karls og Stein­gríms Wern­er­s­­sona og danskra eig­enda Húsa­smiðj­unn­­ar.

Hund­ruð millj­arða flutt til lands­ins

Alls fóru fram 21 útboð eftir fjár­­­­­fest­ing­­ar­­­leið­inni frá því í febr­­­úar 2012 til febr­­­úar 2015, þegar síð­­­asta útboðið fór fram. Allt í allt komu um 1.100 millj­­­ónir evra til lands­ins á grund­velli útboða fjár­­­­­fest­ing­­­ar­­­leið­­­ar­inn­­­ar, sem sam­svarar 206 millj­örðum króna.

794 inn­­­­­lendir aðilar komu með pen­inga inn í íslenskt hag­­­kerfi í gegnum útboð fjár­­­­­fest­ing­­­ar­­­leiðar Seðla­­­banka Íslands. Pen­ingar þeirra námu 35 pró­­­sent þeirrar fjár­­­hæðar sem alls komu inn í landið með þess­­­ari leið, en hún tryggði allt að 20 pró­­­sent afslátt á eignum sem keyptar voru fyrir pen­ing­anna á Íslandi. Alls fengu þessir aðilar 72 millj­­­arða króna fyrir þann gjald­eyri sem þeir skiptu í íslenskar krónur sam­­­kvæmt skil­­­málum útboða fjár­­­­­fest­ing­­­ar­­­leið­­­ar­inn­­­ar.

Afslátt­­­ur­inn, eða virð­is­aukn­ing­in, sem þeir fengu með þessu umfram það ef þeir hefðu skipt gjald­eyr­inum á skráðu gengi Seðla­­­bank­ans er um 17 millj­­­arðar króna.

Í skýrslu starfs­hóps um eignir Íslend­inga á aflands­­­­svæð­um, sem birt var í byrjun jan­ú­­ar, er fjallað um fjár­­­­­fest­ing­­­ar­­­leið Seðla­­­banka Íslands og því meðal ann­­­ars velt upp hvort hún hafi orðið til þess að hluti af fjár­­­­­magn­inu frá aflands­­­svæð­um, sem orðið hafi til með ólög­­­mætum hætti, hafi skilað sér Íslands með geng­is­af­slætti í gegnum fjár­­­­­fest­ing­­­ar­­­leið­ina. Sú skýrsla er gerð fyrir fjár­­­mála- og efna­hags­ráðu­­neyt­ið.

Orð­rétt segir í skýrsl­unni: „Miðlun upp­­­lýs­inga um fjár­­­­­magns­flæði inn og út úr land­inu, t.d. aflandskrónur sem fluttar hafa verið til lands­ins og eins þátt­­­taka í fjár­­­­­fest­ing­­­ar­­­leið Seðla­­­bank­ans er ekki til stað­­­ar. Sér í lagi hefur skatt­yf­­­ir­völdum ekki verið gert við­vart af hálfu Seðla­­­bank­ans þegar um grun­­­sam­­­legar fjár­­­­­magnstil­­­færslur er að ræða. Æski­­­legt má telja að sam­­­starf væri um miðlun upp­­­lýs­inga á milli þess­­­ara stofn­ana.“

Eitt mál til rann­sóknar

Ekki virð­ist hafa átt sér stað nein upp­­runa­vottun af hendi opin­berra aðila á því fé sem fært var til lands­ins í gegnum leið­ina. Allir við­­skipta­­bank­­arnir fjórir litu svo á að það hefði verið í þeirra verka­hring að stað­­festa áreið­an­­leika við­­skipta­­manna sinna sem tóku þátt í fjár­­­fest­ing­­ar­­leið Seðla­­banka Íslands. Þeir segj­­ast allir hafa kannað þá fjár­­­festa úr við­­skipta­­manna­hópi sínum sem nýttu sér fjár­­­fest­ing­­ar­­leið­ina með til­­liti til laga um aðgerðir gegn pen­inga­þvætti og fjár­­­mögnun hryðju­verka. Þrír bank­anna, Íslands­­­banki, Arion banki og Lands­­bank­inn, hafa hins vegar ekki viljað svara því hvort þau hafi sent ein­hverjar til­­kynn­ingar til pen­inga­þvætt­is­skrif­stofu (Fin­ancial Intelli­g­ence Unit) vegna gruns um að ein­hverjir úr við­­skipta­­manna­hópi þeirra hafi þvættað pen­inga með því að nýta sér fjár­­­fest­ing­­ar­­leið­ina. Einn banki, Kvika banki, seg­ist hins vegar ekki hafa sent neinar til­­kynn­ingar til pen­inga­þvætt­is­skrif­stofu vegna þessa.

Emb­ætti hér­­aðs­sak­­sókn­­ara, en pen­inga­þvætt­is­skrif­stofan heyrir undir það, segir að eftir því sem næst verður kom­ist þá hafi ekki borist neinar til­­kynn­ingar frá fjár­­­mála­­fyr­ir­tækjum vegna fjár­­­festa sem nýttu sér fjár­­­fest­ing­­ar­­leið­ina.

Kjarn­inn greindi frá því í októ­ber 2018 að emb­ætti skatt­rann­sókn­ar­stjóra rann­saki eitt mál tengt fjár­­­fest­inga­­leið Seðla­­banka Íslands. Auk þess er emb­ætti að vinna í gögnum sem emb­ættið fékk afhent um þá sem nýttu sér leið­ina í sam­vinnu við emb­ætti rík­­is­skatt­­stjóra. Meðal ann­­ars hafa verið sendar út fyr­ir­­spurnir til gjald­enda og fram­hald þeirra mála mun ráð­­ast af því sem út úr þeim kem­­ur.

Umrædd gögn voru afhent emb­ætti skatt­rann­­sókn­­ar­­stjóra í apríl 2016. Þegar þau voru sam­keyrð við gögn sem emb­ætti skatt­rann­­sókn­­ar­­stjóra keypti sum­­­arið 2015 á 37 millj­­ónir króna, og sýndu eignir Íslend­inga í þekktum skatta­­skjól­um, kom í ljós að 21 ein­stak­l­ingar fór fjár­­­fest­inga­­leið­ina var einnig í skatta­­skjóls­­gögn­un­­um.

Ný lög sett um pen­inga­þvætti

Síð­ast­liðið ár hefur Ísland þurft að hafa hraðar hendur til að auka varnir sínar gegn pen­inga­þvætti. Alþjóð­legu sam­tökin Fin­ancial Act­ion Task Force (FATF) settu land­inu úrslita­kosti í fyrra. Annað hvort myndu stjórn­völd þar taka sig til og inn­leiða almenni­legar varnir gegn pen­inga­þvætti og fjár­mögnun hryðju­verka eða landið myndi verða sett á lista FATF um ósam­vinnu­þýð ríki.

Í úttekt sam­tak­anna á stöðu mála Íslandi, sem var gerð opin­ber í apríl 2018, fengu varnir Íslands gegn pen­inga­þvætti fall­ein­kunn. íslandi var gefið fram á mitt ár 2019 til að bregð­ast við. Ef úrbætur yrðu ekki nægj­an­leg­ar, og Ísland færi á lista FATF yfir ósam­vinnu­þýð ríki myndi það, að mati inn­lendra hags­muna­að­ila, leiða til þess að orðstír og trú­verð­ug­leiki Íslands á alþjóða­vett­vangi biði veru­legan hnekki.

Vegna þessa var lagt fram frum­varpi í nóv­em­ber um ný heild­ar­lög um pen­inga­þvætti og fjár­mögnun hryðju­verka. Það frum­varp var afgreitt hratt í síð­asta mán­uði og varð að lögum 1. jan­úar 2019.

Á meðal þeirra breyt­inga sem nýju lögin hafa í för með sér er að öllum opin­berum aðilum er ný skylt að til­kynna henni um grun­sam­leg við­skipti og sú til­kynn­inga­skylda víkur allri þagn­ar­skyldu stjórn­valda til hlið­ar. Það mun einnig eiga við um Seðla­banka Íslands.