Það sem þarf að horfa til eru aðgerðir

Í svari umhverf­is- og auð­linda­ráðu­neyt­is­ins við fyr­ir­spurn Kjarn­ans kemur fram að íslensk stjórn­völd leggi áherslu á aðgerðir í lofts­lags­málum og að þau hafi sett sér mark­mið um árangur í þeim efn­um. Þar sé lögð höf­uð­á­hersla á að koma aðgerðum í fram­kvæmd sem fyrst. Þannig náist árangur í bar­átt­unni gegn lofts­lags­breyt­ing­um. Í stjórn­ar­sátt­mála rík­is­stjórn­ar­innar sé lögð mikil áhersla á lofts­lags­mál og hafi rík­is­stjórnin sett fram viða­mikla aðgerða­á­ætlun í lofts­lags­mál­um.

„Um­hverf­is­ráð­herra fagnar alþjóð­legri sem inn­lendri umræð­unni um neyð­ar­á­stand og lofts­lags­mál og því hvernig hún hefur lyft lofts­lags­mál­unum enn hærra. Það er mik­il­vægt. Hann hefur lýst því yfir í fjöl­miðlum að hann úti­loki ekki að neyð­ar­á­standi verði lýst yfir hér á landi en að það sem fyrst og fremst þurfi að horfa til séu þó aðgerð­ir,“ segir í svari ráðu­neyt­is­ins.

Segir aðgerða­á­ætl­un­ina alls ekki ganga nógu langt

Margir vilja þó ekki við þessi svör una. Auður Önnu Magn­ús­dótt­ir, fram­kvæmda­stjóri Land­vernd­ar, segir í sam­tali við Kjarn­ann að sam­tökin ítreki áskorun sína að stjórn­völd lýsi fyrir neyð­ar­á­standi í lofts­lags­mál­um. Á síð­asta aðal­fundi Land­verndar í lok apríl var skorað á íslensk stjórn­völd að lýsa yfir neyð­ar­á­standi vegna lofts­lags­breyt­inga.  Þá var ályktað að það verði að útfæra aðgerða­á­ætlun í lofts­lags­málum með tölu­legum og tíma­settum mark­mið­um. Hún verði að ná til allra sviða sam­fé­lags­ins í takt við alvar­leika vand­ans.

Í grein­ar­gerð Land­verndar segir að nokkur lönd hafi nú þegar lýst yfir neyð­ar­á­standi í lofts­lags­málum og að Ísland þurfi að gera það sama. Losun gróð­ur­húsa­loft­teg­unda frá Íslandi auk­ist hratt og sé mun meiri á hvern íbúa lands­ins en í nágranna­lönd­un­um. Jafn­framt er bent á að rík­is­stjórn Íslands hafi sent frá sér aðgerða­á­ætlun í lofts­lags­málum síð­ast­liðið haust og að sú áætl­unin sé mik­il­vægt skref í bar­átt­unni. Hún gangi hins vegar alls ekki nógu langt; sé ómagn­bund­in, án tíma­settra mark­miða og ein­skorð­ist við of fáa sam­fé­lags­geira.

Telur rík­is­stjórn­ina ekki vera að standa sig

„Grípa þarf til mun hrað­ari og víð­tæk­ari sam­dráttar í losun fyrir 2030 ef mark­mið um kolefn­is­hlut­leysi 2040 eiga að nást. Með því að setja tölu­leg og tíma­sett mark­mið fyrir öll svið sam­fé­lags­ins er fyrst mögu­legt að ná sam­drætti í losun og  kolefn­is­hlut­leysi.

Stjórn­völd þurfa að setja skýran ramma og áætlun um hvernig það á að ger­ast,“ segir í grein­ar­gerð Land­vernd­ar.

Auður segir að þau hjá Land­vernd hafi sent áskor­un­ina á sex ráð­herra í rík­is­stjórn­inni og að þau hafi fengið þau svör að erindið væri mót­tek­ið. Ekki hafi heyrst frekar frá ráðu­neyt­un­um.

„Ég tel að lang­flestir geri sér grein fyrir því að rík­is­stjórnin sé ekki að standa sig í þessum mál­u­m,“ segir Auð­ur. Hún telur að þrátt fyrir það að lýst sé yfir neyð­ar­á­standi dugi það ekki í sjálfu sér en geri ákveðnu við­horfi hærra undir höfði.

Kolefn­is­hlut­laust Ísland í síð­asta lagi árið 2040

En hvaða aðgerðir eru þetta sem stjórn­völd tala um? Í svari umhverf­is- og auð­linda­ráðu­neyt­is­ins kemur fram að rík­is­stjórnin hafi sett sér mark­mið um kolefn­is­hlut­laust Ísland í síð­asta lagi árið 2040, sem sé metn­að­ar­fullt mark­mið og gangi lengra en alþjóð­legar skuld­bind­ingar Íslands geri ráð fyr­ir.

Lögð verði áhersla á þátt­töku allra geira sam­fé­lags­ins og almenn­ings í að draga úr losun gróð­ur­húsa­loft­teg­unda því verk­efnið sé af þeirri stærð­argráðu að allir þurfi að taka þátt.

„Sem dæmi um aðgerðir sem þegar hefur verið ráð­ist í má nefna að nýverið sam­þykkti rík­is­stjórnin lofts­lags­stefnu Stjórn­ar­ráðs­ins sem er ætlað að vera fyr­ir­mynd fyrir aðrar rík­is­stofn­anir og fyr­ir­tæki og hafa marg­feld­is­á­hrif út í sam­fé­lag­ið. Kolefn­is­gjald hefur verið hækkað í áföngum síðan rík­is­stjórnin tók við, vinna stendur sem hæst við breyt­ingar á lands­skipu­lags­stefnu þar sem áhersla er m.a. lögð á lofts­lags­mál í skipu­lagi, tryggt hefur verið með reglu­gerðum að gert sé ráð fyrir hleðslu raf­bíla við allt nýbyggt hús­næði á land­inu og vinna við stofnun Lofts­lags­sjóðs er í fullum gang­i,“ segir í svar­inu.

Á næst­unni verða kynntar aðgerðir á grund­velli aðgerða­á­ætl­un­ar­innar sem varða meðal ann­ars orku­skipti í sam­göng­um, kolefn­is­bind­ingu og jafn­framt hvað varðar sam­starf stjórn­valda við atvinnu­lífið á þessu sviði.

Bent er á að í Bret­landi hafi umræðan um neyð­ar­á­stand orðið til þess að almenn­ingur þrýstir á stjórn­völd að setja sér metn­að­ar­fyllri mark­mið og þau skoði nú að setja sér mark­mið um kolefn­is­hlut­leysi árið 2050. Íslensk stjórn­völd ætli sem fyrr segir að ná sama mark­miði tíu árum fyrr og vinni nú sam­kvæmt því. „Grund­vall­ar­at­riðið eru og verða aðgerð­ir, þær eru það sem öllu máli skipt­ir,“ segir í svari umhverf­is- og auð­linda­ráðu­neyt­is­ins. 

Unga fólk­inu stendur ekki á sama

Ungt fólk hefur staðið fyrir lofts­lags­verk­falli á föstu­dögum í fleiri vikur og mán­uði og eru þátt­tak­end­urnir hvergi bangnir og halda ótrauðir áfram. Í svari for­svars­manna verk­falls­ins við fyr­ir­spurn Kjarn­ans kemur fram að þau hafi kraf­ist þess frá upp­hafi að rík­is­stjórnin lýsi yfir neyð­ar­á­standi og þar með tekið þá afstöðu að það eigi að gera.

„Um­fram það er ábyrgð verk­falls­ins að fá vekja athygli á mál­staðnum og þrýsta á þau sem eru í ráð­andi stöðu þegar kemur að breyt­ingum til að sporna gegn lofts­lags­vánni að grípa til aðgerða og lýsa yfir neyð­ar­á­standi í lofts­lags­mál­u­m,“ segir í svar­inu.

Tákn­ræn við­ur­kenn­ing á raun­veru­legum vanda

Stúd­enta­ráð Háskóla Íslands hefur sömu­leiðis hvatt stjórn­völd til að lýsa yfir neyð­ar­á­standi í lofts­lags­mál­um. Þá telja þau að í yfir­lýs­ingu neyð­ar­á­stands felist tákn­ræn við­ur­kenn­ing á raun­veru­legum vanda lofts­lagskrís­unnar sem við stöndum nú frammi fyr­ir.

Stúd­enta­ráð sam­þykkti ein­róma yfir­lýs­ing­una og hvetur rík­is­stjórn, þing­heim, bæj­ar­fé­lög og stofn­anir til að gera slíkt hið sama. „Þegar neyð­ar­á­stand ríkir þurfa aðgerðir að vera svo veiga­miklar og kröft­ugar að þær geti mætt vánni sem steðjar að okkur af fullum kraft­i.“

Þau telja enn fremur að atvinnu­líf og stjórn­völd þurfi að taka höndum saman af alvöru og ráð­ast í rót­tækar aðgerðir til að ná fram breyt­ing­um. Þrátt fyrir end­ur­nýj­an­lega orku­gjafa á Íslandi sé hlut­falls­leg losun Íslands á gróð­ur­húsa­loft­teg­undum um það bil tvö­föld miðað við önnur lönd í Evr­ópu og haldi áfram að aukast. Ísland sé aug­ljós­lega þannig statt að gera þurfi miklu meira til að takast á við vand­ann.

Stúd­enta­ráðið bendir á að ráð­stöfun 2,5 pró­sent vergrar lands­fram­leiðslu allra þjóða sé ráð­legg­ing skýrslu IPCC. Þetta megi taka til fyr­ir­myndar og ættu stjórn­völd að gera breyt­ingar á eyrna­merktu fé í aðgerðir gegn lofts­lagsógn­inni.

Prestar hvetja stjórn­völd einnig til að lýsa yfir neyð­ar­á­standi

Ekki er það ein­ungis unga fólkið og umhverf­is­vernd­ar­sam­tök sem hafa sýnt vilja til þess að íslenska ríkið lýsi yfir neyð­ar­á­standi í lofts­lags­málum heldur hafa umboðs­menn Drott­ins tekið undir með þeim. Prestar Þjóð­kirkj­unnar hvöttu stjórn­völd í byrjun maí síð­ast­lið­ins til að lýsa yfir neyð­ar­á­standi. Verk­efn­is­stjóri umhverf­is­mála kirkj­unnar segir brýnt að end­ur­heimta vot­lendi í jörðum kirkj­unn­ar, efla skóg­rækt og raf­bíla­væða Þjóð­kirkj­una.

Á nýaf­stað­inni presta­stefnu var sam­þykkt viða­mikil ályktun um umhverf­is­mál þar sem stjórn Þjóð­kirkj­unnar er meðal ann­ars hvött til að gera úttekt á jörðum í kirkj­unn­ar, stunda á þeim skóg­rækt í stórum stíl og end­ur­heimta vot­lendi. Kirkjan er hvött til að kolefn­is­jafna ferðir sínar innan þriggja ára, hætta með akst­ur­s­pen­inga og skipta út bens­ín­bílum fyrir raf­bíla. Þá er tekið undir áskorun Land­verndar um að stjórn­völd eigi að lýsa yfir neyð­ar­á­standi vegna lofts­lags­mála.