Eigna­verðs­bólan ýtti undir áhættu­sækni íslenskra stjórn­enda og var raunar einnig að nokkru leyti afleið­ing henn­ar. Hækkun eigna­verðs bjó til hagn­að, a.m.k. á papp­ír, og hvatti til frek­ari eigna­kaupa sem hækk­aði enn eigna­verð. Skuld­sett eign­ar­halds­fé­lög gátu skilað ævin­týra­legri ávöxtun eigin fjár á skömmum tíma. Það bjó til fyrstu millj­arða­mær­ing­ana í Íslands­sög­unni hvern á fætur öðr­um. Lyk­ill­inn að vel­gengni var auð­velt aðgengi að lánsfé og þar skipti lyk­il­máli hverjir héldu um stjórn­ar­taumana í banka­kerf­in­u.“

Mark­aður verð­laun­aði þá áhættu­sækn­ustu og bjó til jákvæða end­ur­gjöf fyrir áhættu­sækni. Þannig var ýtt undir hana. Það var liður í því að búa til jákvæðan spíral þar sem áhættu­sækni bjó til eigna­verðs­hækkun og þar með hagn­að, og hagn­að­ur­inn ýtti undir enn frek­ari áhættu­sækni og þannig koll af kolli. „Meðan lánsfé var aðgengi­legt, ýmist búið til í banka­kerf­inu eða fengið að utan, hélt spírall­inn áfram. Um leið og aðgengi að lánsfé varð erf­ið­ara stöðv­að­ist spírall­inn og sner­ist við.“

Tróð­ust hver um annan í leit að neyð­ar­út­gangi

Því fylgdi að lækkun á eigna­verði leiddi til taps og lækk­unar á eigin fé. Í grein­inni segir að fjár­festar hafi troð­ist hver um annan þveran í leit að neyð­ar­út­gangi en hvergi kom­ist. „Skortur á erlendu lánsfé þýddi að engin leið var að breyta inn­lendum eignum í erlenda mynt til að greiða niður lán í slíkum mynt­um. Fyrir vikið bæði hríð­lækk­aði eigna­verð í krónum og gengi krón­unnar gagn­vart erlendum mynt­um. Eigið fé sem hafði orðið til í jákvæða spíralnum gufaði upp enn hraðar en það hafði mynd­ast. Rúmu ári eftir að lækk­un­ar­hrinan hófst hrundi fjár­mála­kerf­ið. Eftir sat hnípin þjóð í vanda með hrunið fjár­mála­kerfi, gjald­miðil með litlu lífs­marki, haldið á floti með höft­um, stóran hluta fyr­ir­tækja lands­ins með ónýta efna­hags­reikn­inga og fjár­mál heim­ila í upp­námi.“

Eftir hrunið hafi heyrst mjög greini­lega raddir sem köll­uðu á nýtt gild­is­mat.  „Spill­ingu skyldi útrýmt, græðgin skyldi minn­ka, heið­ar­leiki skyldi verða ríkj­andi í íslensku við­skipta­lífi og þannig skyldi byggja traust upp að nýju, stjórn­un­ar­hættir skyldu breyt­ast í atvinnu­líf­inu. Hald­inn var þjóð­fundur árið 2009 þar sem fjöldi fólks tók þátt og sett voru fram gildi sem fólk vildi sjá í íslensku við­skipta­líf­i.“

Hefur eitt­hvað breyst?

Mark­mið greinar Ástu Dísar og Gylfa var að skoða hvort stjórn­un­ar­hættir íslenskra stjórn­enda hafi breyst eftir efna­hags­hrunið 2008. Til að ná því mark­miði voru spurn­ingar sendar á íslenska stjórn­endur sem allir eiga það sam­eig­in­legt að hafa verið í stöðu stjórn­enda fyrir og eftir hrunið árið 2008 og þekkja því vel til. Stjórn­endum var heitið trún­aði og svör þeirra ein­ungis sett fram eftir kyni og starfs­vett­vangi í grein­inni en ekki nafni. Stjórn­end­urnir 42 sem svör­uðu komu úr i fjár­mála­geir­an­um, verslun og þjón­ustu, flutn­inga-, fjar­skipta-, fast­eigna- og fram­leiðslu­starf­semi, upp­lýs­inga­tækni, heild­sölu og flug­tengdri starf­sem­i. 

Í nið­ur­stöðukafla grein­ar­innar seg­ir: „Þegar litið er til þess hvað hefur breyst í aðferðum stjórn­enda frá því fyrir hrun birt­ust þrjú meg­in­þemu í svörum stjórn­end­anna sem mynda nið­ur­stöður rann­sókn­ar­inn­ar. Þau eru áhættu­sækni, hug­takið 2007 og hroki og ábyrgð­ar­leysi.“

Þar segir enn fremur að stjórn­end­unum hafi verið tíð­rætt um að ,,gla­mo­ur­inn“ væri kom­inn aftur í íslensku við­skipta­lífi, boðs­ferðir og kampa­vín sem þóttu ein­kenn­andi árið 2007. „Þá nefndu stjórn­endur að mikið hafi breyst strax eftir hrun og aðhalds­semi, upp­sagnir og 2007 hegðun eins og að þiggja boð í veiði hafi verið tabú. En að ástandið væri annað í dag, ,,Adam var ekki lengi í hel­víti” og allt væri komið á fulla ferð aft­ur, að ástand­inu svip­aði að sumu leyti til þess sem hefði verið fyrir hrun. Þetta töldu stjórn­endur að mætti greina á boðum í utan­lands­ferðir og á launa­þró­un, að banka­stjórar og stjórn­endur stærstu fyr­ir­tækja væru aftur komnir með ofur­laun.[...]Þá nefndu stjórn­endur að fjár­festar væru farnir að söðla undir sig stöndug félög sem bjargað var eftir hrunið og svipað ferli væri í gangi og fyrir hrun ,,Það koma ein­hverjir mis­gáfu­legir fjár­festar og reyna að söðla undir sig banka og trygg­inga­fé­lög“. Rann­sóknir sem byggja á efna­hags­reikn­ingum fyr­ir­tækja sýna að skuld­setn­ing var árið 2014 orðin svipuð og á árunum fyrir hrun[...]og sam­ræm­ist því sem fram kom í svörum stjórn­enda.“

Áhættu­sækni og hroki að aukast

Höf­undar grein­ar­innar setja þann fyr­ir­vara að það sé ekki hægt að alhæfa neitt um aðferðir íslenskra stjórn­enda fyrir eða eftir hrun, en að svör stjórn­end­anna við spurn­ingum þeirra veiti ákveðna inn­sýn og gefi vís­bend­ingar um að margt hafi breyst en þó sé ýmis­legt á svip­uðum nótum og fyrir hrun­ið, bara ekki eins sýni­legt og áður.

Í grein Ástu Dísar og Gylfa segir að rann­sóknir á ein­kennum og aðferðum íslenskra stjórn­enda á árunum fyrir hrun hafi bent til þess að þeir væru áhættu­sæknir og fljótir að taka ákvarð­an­ir. Sjálfs­traustið hafi verið mikið og það jafn­vel birst í hvat­vísi auk þess sem það virt­ist vera skortur á lang­tíma­stefnu­mót­un. Því skoð­uðu þau hvort þessi ein­kenni væru enn til staðar eða hvort aðferðir stjórn­enda hefðu breyst. „Í ljós kom að stjórn­endur í íslensku atvinnu­lífi eru sam­mála um að margt hafi breyst í stjórn­un­ar­háttum frá því fyrir hrun, ótt­inn við mis­tök hafi verið alls ráð­andi í atvinnu­líf­inu eftir hrunið en tíu árum síðar séu hlut­irnir að nálg­ast ört það sem áður var, þó hugs­an­lega sé aðeins meiri var­kárni í ákvarð­ana­töku, meira reglu­verk og form­festa og meiri áætl­ana­gerð en var.“

Stjórn­end­urnir sögðu einnig að áhættu­sækni og hroki væri meiri en var fyrst eftir hrun. „Ég á þetta, ég má þetta er eitt­hvað sem stjórn­endur telja að sjá­ist nú meira bæði í við­skipta­lífi og í stjórn­mál­u­m.“

Í grein­inni er auk þess bent á að nýjar valda­blokkir virð­ist vera að mynd­ast í íslensku við­skipta­lífi með kunn­ug­legum aðal­per­són­um. „Fréttir af fjár­fest­ing­ar­sjóðum í vand­ræðum eftir að hafa flogið hátt um skeið vekja líka mis­ljúfar minn­ingar og auk­inn þrýst­ingur er á veik­ara reglu­verk. Allt eru þetta kunn­ug­leg hug­tök frá þjóð­mála­um­ræð­unni fyrir ára­tug. Þótt staðan sé engan veg­inn sam­bæri­leg og árið 2008 þá virð­ist ljóst að rús­sí­ban­areiðum íslensks efna­hags­lífs er ekki lok­ið.“