Til að stand­ast mark­miðið um 1,5 gráðu hlýnun þarf heimslosun að drag­ast saman um 45 pró­sent fyrir árið 2030. Fátt bendir til að svo verði. Þvert á móti er áætlað að losun muni aukast um 14 pró­sent fyrir árið 2030. Þetta þýðir ein­fald­lega að mark­mið um að halda hlýnun jarðar undir 1,5 gráðu - fyrir árið 2100 - mun renna okkur úr greipum fyrir árið 2030. 

Það er nokkuð ljóst að án taf­ar­lauss sam­dráttar í losun stefnir heim­byggðin í tveggja til þriggja gráðu hlýnun á innan við 80 árum og því við hæfi að fara yfir það hvernig slík fram­tíð lítur út.

„Eng­inn lifir við með­al­hita jarð­ar“

Mik­il­vægt er að hafa í huga að þegar talað er um að jörðin muni hlýna um tvær eða þrjár gráður er um að ræða með­al­hlýn­un. Raun­veru­leik­inn er sá að mis­mun­andi svæði jarð­ar­innar eru að hitna mis­mikið og mis­hratt. Líkt og lofts­lags­vís­inda­menn segja gjarn­an: „Eng­inn lifir við með­al­hita jarð­ar.“ Frá árinu 2000 hefur til dæmis Norð­­ur­heim­­skautið hlýnað rúm­­lega tvisvar sinnum hraðar en aðrir staðir á jörð­inni. Sval­barði er sá staður á jörð­inni þar sem hita­stig hefur hækkað hrað­ast. Síðan 1971 hefur hita­stigið hækkað um 4°C, en það er fimm sinnum hraðar en hnatt­ræn hlýn­un. Ef ekk­ert breyt­ist er áætlað að hita­stigið í Longye­ar­byen, sem er stærsta byggðin á Sval­barða, muni hækka að með­al­tali um 10°C fyrir lok þess­ara ald­ar, með til­heyr­andi afleið­ingum á sam­fé­lag­ið.

Hita­bylgjur eru orðnar tíð­ari, heit­ari og vara lengur

Þegar hita­bylgjan skall á í Englandi fyrr í sumar sagði Claire Nullis, tals­­maður Alþjóða veð­­ur­fræð­i­­stof­unn­ar „Við höfum sagt það áður og við segjum það aft­­ur: Vegna lofts­lags­breyt­inga munu hita­­bylgjur byrja fyrr, þær eru að verða algeng­­ari og ákaf­­ari vegna þess að magn gróð­­ur­húsa­­loft­teg­unda í and­­rúms­­loft­inu hefur aldrei verið meira. Það sem við erum að sjá núna er hinn óheppi­­legi for­smekkur að fram­­tíð­inn­i.“

Hita­bylgjur geta vissu­lega átt sér stað óháð lofts­lags­breyt­ing­um, en hita­met hafa á und­an­förnum árum verið slegin á met­hraða. Hita­bylgjur eru orðnar tíð­ari, heit­ari og vara leng­ur.

Með­al­hita­stig jarðar milli áranna 2011 og 2020 var hærra en nokkru sinni síðan síð­ustu ísöld eða fyrir 125 þús­und árum síð­an. Frá miðri tutt­ug­ustu öld hefur sum­arið á norð­ur­hveli jarðar lengst úr 78 dögum í meira en 95 daga. Fyrir lok þess­arar aldar er gert ráð fyrir að sum­arið á norð­ur­hveli jarðar muni vara helm­ing af árinu.

Árið 2003 var heitasta sumar í Evr­ópu í rúm­lega 500 ár og 70 þús­und manns létu lífið vegna hita. Í kjöl­farið var gerð rann­sókn þar sem reiknað var út hversu lík­legt það væri að hita­bylgjan hefði átt sér stað, ann­ars vegar með og hins vegar án hlýn­unar jarð­ar. Nið­ur­staðan var sú að hlýnun jarðar af manna­völdum gerði það að verkum að hita­bylgjan árið 2003 var tvisvar sinnum lík­legri en ef engin hlýnun af manna­völdum hefði átt sér stað. Önnur sam­bæri­leg rann­sókn leiddi í ljós að hlýnun jarðar hefur valdið því að hita­bylgjur í Evr­ópu eru nú um tíu sinnum lík­legri en ella. Einnig voru flóðin í Evr­ópu árið 2021 níu sinnum lík­legri til að eiga sér stað heldur en í heimi án hlýn­un­ar.  

Þau sem munu mest finna fyrir afleið­ingum hækk­andi hita­stigs á kom­andi árum eru við­kvæmir hópar í lág­tekju­löndum og þau sem ekki hafa aðgang að loft­ræst­ingu. Einnig mun hit­inn verða hlut­falls­lega hærri í stór­borgum m.a. vegna steypu og mal­biks, meng­un­ar, skorts á gróðri og afgangs­hita frá athöfnum manna. Flest dauðs­föll, af þeim 70.000 sem áttu sér stað sum­arið 2003, áttu sér stað í borgum þar sem þau sem eldri og við­kvæm­ari voru gátu ein­fald­lega ekki flúið hit­ann. 

Ákafar hita­bylgjur eru ekki eina afleið­ing lofts­lags­breyt­inga. Með hækk­andi hita­stigi munu jöklar bráðna, sjáv­ar­mál hækka, gróð­ur­eldar verða algeng­ari og sama má segja um flóð og öfga­fulla þurrka. 

Bráðnun jökla og hækkun sjáv­ar­máls

Bráðnun jökla er ein helsta birt­ing­ar­mynd hækk­andi hita­stigs. Talið er að Norð­­ur­heim­­skautið muni verða með öllu íslaust yfir sum­ar­mán­uð­ina fyrir árið 2050 og að bráðnun jökla Græn­lands sé nú þegar komið að svo köll­uðum vend­i­­punkti, þ.e. óaft­­ur­kræfra breyt­inga. Bráðnun jökla er, líkt og önnur lofts­lagstengd vanda­mál, dæmi um snjó­bolta­á­hrif. Það er að segja, því meira sem jörðin hitn­­ar, því meira bráðna jökl­­arnir og því minni er end­­ur­­speglun sól­­­ar­­geisla frá jöklun­um, og því meiri hitnar jörð­in.

Bráðnun jökla leiðir m.a. til hækk­­andi sjá­v­­­ar­­máls en fyrir hverja einnar gráðu hlýnun er talið að sjáv­ar­mál geti hækkað um 2,3 metra. Þetta þýðir að jafn­vel þótt við tak­mörkum hlýnun jarðar við 1,5 gráðu mun hækkun sjáv­ar­máls verða meiri en nemur þremur metrum til langs tíma litið - en óvíst er hversu langan tíma það mun taka nákvæm­lega fyrir sjáv­ar­mál að hækk­a. 

Nýleg rann­sókn sýndi fram á að bráðnun jökla Græn­lands fram til þessa mun leiða til að minnsta kosti 27 senti­metra hækkun á sjáv­ar­máli. Höf­undar rann­sókn­ar­innar segja að með áfram­hald­andi losun á gróð­ur­húsa­loft­teg­und­um, bráðnun jökla og varma­þenslu er ekki ólík­legt að sjáv­ar­mál hækki um nokkra metra.

Tveggja til þriggja metra hækkun sjáv­ar­máls þýðir að borgir eins og Amster­dam, New York og Jakarta munu glíma við óvið­ráð­an­­leg flóð­ og eyjar eins og Maldíveyjar munu ein­fald­lega sökkva í sæ. Jakarta er að að sökkva um 10 senti­metra á ári en það er tutt­ugu sinnum hraðar en meðal hækkun sjáv­ar­máls. Maldíveyjar liggja að með­al­tali 1,2 metrum yfir sjáv­ar­máli og ef hlýnun jarðar heldur áfram eins og spár gera ráð fyrir er áætlað að 80% af eyj­unum verði óbyggi­legar árið 2050. 

Skóg­ar­eld­ar 

Skóg­ar­eldar hafa geisað um Evr­ópu í sum­ar, líkt og und­an­farin ár. Sam­kvæmt Evr­ópsku skóg­ar­elda-­upp­lýs­inga­stofn­un­inni (EFFIS) brunnu 660.000 hekt­arar af landi í Evr­ópu á fyrstu sex mán­uðum þess árs. Það eru mestu skóg­ar­eldar sem skráðir hafa verið hjá stofn­unni á þessum árs­tíma,  allt frá því að mæl­ingar á gróð­ur­eldum hófust árið 2006. 

Hlýnun jarðar hefur und­an­farna ára­tugi ýtt undir stærri og kraft­meiri skóg­ar­elda sem verður sífellt erf­ið­ara að ná tökum á. Segja má að afleið­ingar skóg­ar­elda hafi tvö­föld nei­kvæð áhrif á lofts­lagið en skóg­ar­eldar eyði­leggja ekki ein­ungis stór land­svæði, sem ann­ars hefði bundið kolefni, heldur losa skóg­arnir einnig kolefni þegar þeir brenna. Árið 2021 sam­svar­aði losun frá skóg­ar­eldum tvö­faldri losun Þýska­lands á einu ári.  

For­dæma­laus flóð og þurrkar 

Þar sem heit­ara and­rúms­loft inni­heldur meira vatn í formi gufu, hefur úrkoma og tíðni alvar­legra flóða auk­ist eftir því. Fyrir iðn­bylt­ingu átti úrhelli (e. extreme rain­fall) sér stað á tíu ára fresti. Í dag eiga slíkir atburðir sér stað á sjö og hálfs árs fresti og ef losun heldur áfram að aukast eins og spár gera ráð fyrir munu þeir eiga sér stað á þriggja til fjög­urra ára frest­i. 

Í sept­em­ber 2021 lýsti New York-­borg, í fyrsta skipti, yfir neyð­ar­á­standi vegna úrhellis og flóða. Vatn flæddi niður í neð­an­jarð­ar­lest­ar­stöðvar og nokkrir drukkn­uðu þegar vatn flæddi of hratt í kjall­ara­í­búðir til að fólk náði að flýja.

Flóð hafa geisað í Pakistan síðan í lok ágúst á þessu ári og talið er að um 33 millj­ónir manna séu þegar á ver­gangi vegna þeirra. Minnst 1.300 manns hafa farist í flóð­un­um, þar af hátt í 450 börn. Rúm­lega milljón heim­ili eru í rúst og inn­viðir lands­ins í lama­sessi. Á Twitt­ersíðu sinni sagð­ist Ant­onio Guterres, aðal­fram­kvæmda­stjóri Sam­ein­uðu þjóð­anna, aldrei hafa séð afleið­ingar lofts­lags­breyt­inga af sömu stærð­argráðu og flóðin í Pakist­an. 

Á meðan mörg svæði á jörð­inni munu þjást af úrhelli og flóðum með hækk­andi hita­stigi munu önnur þjást af þurrkum vegna of lít­illa rign­inga. Þurrk­arnir í Evr­ópu í sumar eru þeir mestu í 500 ár og hafa þeir meðal ann­ars ýtt undir skóg­ar­elda, valdið upp­skeru­bresti og skorti á drykkj­ar­vatni. Sum­arið 2022 ríkti neyð­ar­á­stand vegna vatns­skorts í Frakk­landi, og reyndar í fleiri Evr­ópu­lönd­um, vegna vatns­skorts og var fólki meðal ann­ars meinað að vökva garða og þvo bíla sína sökum vatns­skorts­ins. Þá gátu bændur ekki vökvað hluta af rækt­ar­löndum sín­um. 

Hung­ursneyð, vatns­skortur og átök 

Langstærsti hluti rækt­aðs lands í heim­inum er háður reglu­legri úrkomu og munu útbreiddir þurrkar í fram­tíð­inni því að öllum lík­indum hafa skelfi­legar afleið­ingar á mat­væla­fram­leiðslu í heim­in­um. Í nýrri bók „Hot­house Earth“ rekur vís­inda­mað­ur­inn Bill McGuire hvernig heit­ari heimur mun líta út og segir hann m.a. fátt skýra afleið­ingar lofts­lags­breyt­inga betur en sam­bandið milli þurrka, upp­skeru­brests, hung­ursneyða, fólks­flutn­inga og átaka. Í heit­ari heimi munu þurrkar, óum­flýj­an­lega, hafa aukin áhrif á land­bún­að, sem leiðir til upp­skeru­brests og hung­ursneyðar í stórum hluta heims­ins. Í hinu hnatt­ræna norðri munu áhrifin fyrst og fremst birt­ast í vöru­skorti og hærra verð­lag­i. 

Sam­kvæmt Mat­væla­á­ætlun Sam­ein­uðu þjóð­anna voru 41 milljón manns í 43 löndum á barmi hung­ursneyðar árið 2021, sam­an­borið við 27 millj­ónir árið 2019. Eftir því sem hlýnun jarðar verður meiri og öfgar í veðri verða algeng­ari, mun fólki sem lifir við hung­ursneyð fjölga.  

Sex vendi­punktar í hættu

Þrátt fyrir að vís­inda­menn geti spáð fyrir um - með þó nokk­urri vissu - hvað ger­ist þegar jörðin hitn­ar, ríkir ákveðin óvissa svo kall­aða vendi­punkta (e. tipp­ing points), það er að segja óaft­ur­kræfra breyt­inga á vist­kerfum jarð­ar. 

Lítið er til dæmis vitað um hvort Golfstraum­ur­inn muni stöðvast, hvað ger­ist við slíkar aðstæður og ef svo er, hvenær það muni eiga sér stað. Sama má segja um sífrerin í Síber­íu. Ef sífrerin þiðna er hætta á svo köll­uðum snjó­bolta­á­hrif­um. Undir sífrer­inu er mikið magn metangass sem losnar þegar sífrerin þiðna með hækk­andi hita­stigi, sem leiðir til enn meiri hlýn­un­ar, sem leiðir til enn meiri þiðn­unar osfrv. Nýleg rann­sókn sýndi fram á að miðað við núver­andi losun gróð­ur­húsa­loft­teg­unda eru sex „vendi­punkt­ar“ í hættu, m.a. bráðnun Græn­lands­jök­uls, dauði kór­al­rifa og þiðnun sífrer­is. 

Í bók sinni segir McGuire lær­dóm­inn ein­fald­lega vera þann að í heit­ari heimi geti losun koltví­oxíðs í and­rúms­loftið af nátt­úru­legum ferlum mögu­lega haldið áfram, jafn­vel þótt við drögum úr los­un. Jafn­framt sé lofts­lagið að breyt­ast tölu­vert hraðar en fyrri spár gerðu ráð fyr­ir. Það þurfi því að taka öllum spám um hækkun hita­stigs sem algjöru lág­marki –  „við þurfum að und­ir­búa okkur undir það ver­sta, á meðan við vonum það besta,“ segir McGuire.