Í lok febrúar birti Samkeppniseftirlitið ákvörðun vegna samruna dótturfélags Síldarvinnslunnar og útgerðarfélagsins Bergs. Þótt eftirlitið hafi ekki gert athugasemd við þann samruna eftir skoðun sína á honum leyndust þó fréttnæmari tíðindi í ákvörðuninni. Tíðindi sem sneru að stærstu eigendum Síldarvinnslunnar, félags sem til stendur að skrá á hlutabréfamarkað eftir nokkra mánuði.
Stærstu eigendur Síldarvinnslunnar eru Samherji og félagið Kjálkanes, sem er í eigu sömu einstaklinga og eiga útgerðina Gjögur frá Grenivík. Þar er meðal annars um að ræða Björgólf Jóhannsson, sem var þar til fyrir skemmstu annar forstjóri Samherja, og systkini hans.
Samherji á 44,6 prósent í Síldarvinnslunni. Auk þess á Kaldbakur, félag í eigu Samherja, 15 prósent hlut í öðru félagi, Eignarhaldsfélaginu Snæfugli, sem á 5,3 prósent hlut í Síldarvinnslunni. Á meðal annarra hluthafa í Snæfugli er Björgólfur.
Næst stærsti eigandi Síldarvinnslunnar er síðan áðurnefnt Kjálkanes með 34 prósent eignarhlut. Auk þess á Síldarvinnslan 0,92 prósent í sjálfri sér.
Þessir aðilar sem taldir eru upp hér að ofan; Samherji, Kjálkanes, félag sem Samherji og einn eigandi Kjálkanes eiga í og eigin hlutir Síldarvinnslunnar eiga samanlagt tæplega 85 prósent hlut í útgerðarfyrirtækinu.
Í ákvörðun Samkeppniseftirlitsins, sem birt var 25. febrúar, sagði meðan annars: „Það er frummat Samkeppniseftirlitsins að til staðar séu vísbendingar um yfirráð Samherja eða sameiginleg yfirráð Samherja og tengdra félaga yfir Síldarvinnslunni og að þær vísbendingar hafi styrkst frá því að Samkeppniseftirlitið fjallaði um slík möguleg yfirráð í ákvörðun nr. 10/2013.“
Að mati eftirlitsins eru veruleg tengsl milli stórra hluthafa í Síldarvinnslunni og þá eru þrír af fimm stjórnarmönnum í Síldarvinnslunni skipaðir af eða tengdir Samherja og Kjálkanesi. Einn þeirra er Þorsteinn Már Baldvinsson, forstjóri Samherja, sem er stjórnarformaður Síldarvinnslunnar.
Samkeppniseftirlitið bendir líka á að umrædd fyrirtæki hafi átt viðvarandi viðskipti við Síldarvinnsluna. Svo segir: „Þá hafa verið birt opinberlega gögn sem gefa til kynna að Samherji hafi í eigin gögnum kynnt Síldarvinnsluna sem uppsjávarhluta samstæðu Samherja.“
Þar er vísað í upplýsingar sem komu fram í glærukynningum Samherja, sem voru hluti af þeim gögnum sem Wikileaks birti á netinu í nóvember 2019 og voru rækilega merktar trúnaðarmál. Í glærukynningunum má skýrt sjá að erlendis er Síldarvinnslan kynnt sem uppsjávarhluti Samherjasamstæðunar, þrátt fyrir að á Íslandi hafi því ætið verið haldið fram að Samherji og Síldarvinnslan séu ekki tengdir aðila.
Snemma í febrúar var tilkynnt, nokkuð skyndilega, að til stæði að setja Síldarvinnsluna á markað í vor eða snemma sumars. Fyrirtækið er eitt stærsta sjávarútvegsfyrirtæki landsins en eigið fé þess var 46 milljarðar króna á núvirði í lok árs 2019 og miðað við að rekstrarhagnaður félagsins á því ári var á níunda milljarð króna má ætla að það hafi aukist í fyrra.
Kjarninn greindi frá því í fréttaskýringu 10. febrúar síðastliðinn að búast megi við því að markaðsvirði Síldarvinnslunnar verði í kringum 100 milljarða króna markið, samkvæmt sérfræðingum sem rætt var við.Þetta verður ekki í fyrsta sinn sem Síldarvinnslan er skráð á markaði. Hún var skráð í Kauphöll um áratugaskeið frá 1994 til 2004. En félagið er töluvert öðruvísi, og mun stærra, nú en það var þá.
Verðmætasta bókfærða eign félagsins voru veiðiheimildir, aðallega í uppsjávartegundum, sem voru sagðar 228,3 milljónir dala í lok árs 2019. Á gengi dagsins í dag gera það um 30 milljarðar króna. Raunverulegt virði þeirra heimilda er mun meira, líklega nær 80 milljörðum króna. Sá loðnukvóti sem nú hefur verið úthlutað mun bæta afkomu Síldarvinnslunnar á yfirstandandi ári.
Fyrir hluthafafundi í Síldarvinnslunni, sem fór fram síðastliðinn föstudag, lá tillaga um að færa eignarhlut félagsins í SVN eignafélagi ef. yfir til hluthafa áður en að Síldarvinnslan verður skráð á markað. Það á að gera í formi arðsúthlutunar í skattalegu tilliti en hluthafar eiga þó einnig kost á því að fara fram á greiðslu í reiðufé að frádregnum fjármagnstekjuskatti, fari þeir fram á það.
Eina eign SVN eignafélags er 14,52 prósent hlutur í tryggingafélaginu Sjóvá, en félagið er stærsti eigandi þess. Miðað við núverandi gengi bréfa í Sjóvá er virði hlutarins um 5,7 milljarðar króna. SVN eignafélag er því sem næst skuldlaust miðað við síðasta birta ársreikning.
Auk framangreinds hafi umræddir aðilar, í sumum tilvikum ásamt öðrum sjávarútvegsfyrirtækjum, átt með sér samstarf við nýsmíði skipa erlendis, frystingu sjávarafla og löndun makrílafla sem veiddur var utan fiskveiðilögsögu Íslands og Ice-Fresh Seafood ehf., dótturfélag Samherja, hefur haft milligöngu í sölumálum fyrir Síldarvinnsluna.
Samkeppniseftirlitið telur að allt ofangreint gefi vísbendingar um að stofnast hafi til yfirráða í Síldarvinnslunni umfram það sem samrunaaðilar hafa gert grein fyrir í samrunatilkynningu.
Það tekur hins vegar ekki endanlega afstöðu til þess hvort yfirráðin séu til staðar í ákvörðuninni sem birt var í febrúar, heldur muni eftirlitið á síðari stigum taka afstöðu til þess hvort og þá með hvaða hætti beri að rannsaka nánar möguleg yfirráð og samstarf hlutaðeigandi fyrirtækja. Í slíkri rannsókn fælist eftir atvikum athugun á því hvort tilkynna hefði átt um víðtækari samruna hlutaðeigandi fyrirtækja. „Áður en ákvörðun verður tekin um þetta mun Samkeppniseftirlitið óska frekari upplýsinga og sjónarmiða, m.a. frá viðkomandi aðilum og öðrum stjórnvöldum á þessu sviði.“
Samkvæmt heimildum Kjarnans stendur sú vinna yfir.
Ráðist Samkeppniseftirlitið í rannsókn á því hvort sameiginleg yfirráð tengdra aðila hafi skapast yfir Síldarvinnslunni þá yrði það ekki í fyrsta skiptið sem það hefur gerst.
Fiskistofa réðst árið 2009 í frumkvæðisrannsókn á því hvort Gjögur/Kjálkanes og Samherji ættu að teljast tengdir aðilar og færu með raunveruleg yfirráð yfir Síldarvinnslunni. Sú rannsókn skilaði þeirri niðurstöðu, samkvæmt stjórnsýsluúttekt Ríkisendurskoðunar á Fiskistofu, að erfitt væri að sýna fram á „óbein yfirráð aðila yfir aflahlutdeildum miðað við núgildandi lög og færa rök fyrir því hvenær tveir eða fleiri aðilar skuli teljast tengdir[...]Fiskistofa hafi af þeim sökum ekki sinnt virku eftirliti með tengslum fyrirtækja samkvæmt ákvæðinu.“
Í stjórnsýsluúttekinni, sem birt var snemma árs í fyrra, var bent á að Fiskistofa væri einfaldlega ekki að kanna hvort yfirráð tengdra aðila í sjávarútvegi yfir aflahlutdeildum væri í samræmi við lög. Þ.e. að eftirlitsaðilinn með því að enginn hópur tengdra aðila ætti meira en tólf prósent af heildarafla væri ekki að sinna því eftirliti í samræmi við lög. Fram að þeim tíma hafði eftirlitið farið fram með þeim hætti að starfsmenn frá Fiskistofu fóru tvisvar á ári og spurðu sjávarútvegsfyrirtækin um hversu miklum kvóta þau og tengdir aðilar héldu á. Samkvæmt skýrslu Ríkisendurskoðunar var um tvö dagsverk að ræða á ári. „Fiskistofa treystir nánast alfarið á tilkynningarskyldu fyrirtækja við eftirlit með samþjöppun aflaheimilda,“ sagði í skýrslunni.
Komist Samkeppniseftirlitið að því að Samherji og Kjálkanes séu tengdir aðilar, og að þeir hafi sameiginleg yfirráð yfir Síldarvinnslunni, þá getur það haft afleiðingar fyrir þessa aðila.
Samherji Ísland ehf., félag að öllu leyti í eigu Samherja hf, er með næst mesta aflahlutdeild í íslenskri efnahagslögsögu allra sjávarútvegsfyrirtækja á Íslandi, eða 7,02 prósent. Útgerðarfélag Akureyrar, sem er líka í 100 prósent eigu Samherja, heldur svo á 1,3 prósent kvótans og Sæból fjárfestingafélag, sem það sama gildir um, heldur á 0,64 prósent hans.
Samanlagt er þessi blokk Samherja og Síldarvinnslunnar með að minnsta kosti 17,5 prósent aflahlutdeild. Gjögur, í eigu sömu aðilar og eiga Kjálkanes, heldur svo á 2,29 prósent af öllum úthlutuðum aflaheimildum.
Ef sá kvóti er talin með ofangreindu er ljóst að rétt undir fimmtungur (19,79 prósent) af öllum úthlutuðum aflaheimildum landsins eru á höndum fyrirtækja sem eru að einhverju leyti í eigu þeirra tveggja manna sem sátu saman í forstjórastólum Samherja, þangað til að Björgólfur ákvað að hætta fyrr á þessu ári.
Við blasir að þessi hlutdeild af kvóta er langt yfir þeim tólf prósentum sem landslög segja til um að tengdir aðilar megi halda á hverju sinni.
