Þriðja árið í röð komst fram­lag Íslands ekki áfram í úrslita­keppni Eurovision. Svala Björg­vins­dóttir er þess vegna komin heim og fær ekki að flytja lag sitt Paper aftur á úrslita­kvöld­inu í kvöld í Kænu­garði.

Íslenska lagið var valið til þátt­töku í und­ankeppni Eurovision fyrr á þessu ári. Svala naut í þeirri keppni mestrar hylli íslensku þjóð­ar­inn­ar. Sama fyr­ir­komu­lag hefur verið haft á vali Eurovision-laga Íslands und­an­farin ár. Síð­ustu þrjú árin hefur Ísland hins vegar ekki kom­ist áfram úr und­an­riðli sínum og íslensku kepp­end­urnir verið sendir snemma heim.

Sam­kvæmt úttekt Kjarn­ans á árangri Íslands í Eurovision árin 1986-2016 er ljóst að betri árangur fæst ef þjóðin kemur ekki nálægt val­inu á fram­lagi Íslands.

RÚV hefur haft ýmsan hátt á því hvernig Eurovision-lögin hafa verið valin síðan 1986, þegar Ísland tók fyrst þátt. Útfærsl­urnar hafa verið margs­kon­ar, þjóðin hefur fengið að velja, dóm­nefndir hafa verið skip­aðar um valið og full­trúar RÚV hafa stundum ráðið öll um hvaða lag sent er í keppn­ina og hver flytur það.

Skarp­héð­inn Guð­munds­son, dag­skrár­stjóri RÚV, sagði í sam­tali við RÚV eftir að ljóst var að Svala fengi ekki þátt­töku­rétt í loka­kvöld­inu í kvöld, að til greina kæmi að breyta und­ankeppn­inni hér heima.

Kjarn­inn ákvað að kanna hvaða aðferð er væn­leg­ust til vinn­ings fyrir Ísland í Eurovision. Til þess að kom­ast að nið­ur­stöðu var ákveðið að bera saman þær aðferðir sem not­aðar hafa verið við valið hér á landi og svo úrslit Íslands í loka­keppn­inni erlend­is.

Óná­kvæm vís­indi

Rík­is­sjón­varpið hefur beitt fjórum aðferðum við val á Eurovision-lögum Íslands. Fyrsta lagið var valið árið 1986 þegar dóm­nefnd komst að þeirri nið­ur­stöðu að Gleði­bank­inn væri besta lagið til að senda út.

­Dóm­nefndir ákváðu svo hvaða lög yrðu valin næstu árin á eft­ir. Dóm­nefnd­irnar voru ýmist skip­aðar tón­list­ar­fólki, sér­fræð­ingum eða almenn­ingi, og þeim jafn­vel skipt eftir kjör­dæmum svo hvert land­svæði fengi sína full­trúa.

Árið 1995 ákvað Sjón­varpið svo að velja fram­lagið án utan­að­kom­andi álits eða dóm­nefnda. Sá háttur var hafður á þar til árið 2000. Þá höfðu full­trúar Sjón­varps­ins valið bæði Minn hinsti dans með Páli Ósk­ari (1997) og All out of luck með Selmu Björns­dóttur (1999). Árang­ur­inn var mis­jafn. Páll Óskar end­aði í 20 sæti en Selma í öðru sæti, sem varð besti árangur Íslands í Eurovision.

Á nýrri öld hefur Rík­is­sjón­varpið breytt nokkuð oft um stefnu. Dóm­nefndir hafa komið til sög­unnar og full­trúar Sjón­varps­ins hafa valið sjálf­ir. Oft­ast hefur íslensku þjóð­inni þó verið gef­inn kostur á að velja lagið í síma­kosn­ingu.

Síð­ustu sjö árin hefur verið blandað kerfi síma­kosn­ingar og dóm­nefnd­ar, þar sem dóm­nefnd hefur átt þátt í að velja lög til að taka þátt í ein­vígi tveggja efstu lag­anna í und­ankeppni Eurovision hér heima.

Jað­ar­setn­ing Íslands

Grein­ingin hér er aðeins til gam­ans gerð. Í keppn­inni úti hafa einnig verið gerðar breyt­ingar í gegnum tíð­ina. Þeim löndum sem hafa viljað taka þátt hefur fjölgað mikið síð­ustu 15 ár eða svo, og nú er öllum löndum gert að taka þátt í und­an­úr­slitum til þess að kom­ast í úrslit. Aðeins upp­runa­legar þátt­töku­þjóðir í fyrstu keppn­inni árið 1956 eiga fast sæti í úrslit­um.

Vert er að taka fram að síðan Eur­vision-keppn­inni var breytt árið 2004 hefur Íslandi gengið ver að sækja stig. Áður en þátt­töku­þjóðum var fjölgað og sér­stök und­an­kvöld haldin til að ákvarða hvaða þjóðir fengju að taka þátt í loka­keppn­inni tókst Íslandi betur að sækja stig; fengu að jafn­aði 2,16 stig frá hverju mótherja. Frá og með 2004 hefur Ísland aðeins fengið 1,58 stig að jafn­aði frá hverjum mótherja.

Sam­kvæmt kort­inu hér að ofan má sjá hvernig Ísland hefur orðið jað­ar­sett­ara í Eurovision, land­fræði­lega séð. Nær allar þær þjóðir sem hafið hafa þátt­töku á þess­ari öld eru í því sem jafnan er kallað Aust­ur-­Evr­ópa.

Leyfum RÚV velja

Til þess að meta árangur mis­mun­andi kerfa þurfti að beita nokkrum ein­föld­un­um. Það þarf að und­an­skilja sam­keppn­ina sem Ísland fær í loka­keppni Eurovision og horfa blákalt á það hversu vel aðrar Evr­ópu­þjóðir kunnu að meta fram­lag okk­ar.

Öll þátt­tök­u­lönd hafa aðeins tak­mark­aðan fjölda stiga til að deila á milli mótherja sinna í Eurovision. Stiga­gjöfin hefur alltaf verið eins: mest er hægt að fá 12 stig, næst mest 10, og svo 8 stig og niður í 0.

Með því að reikna út með­al­fjölda stiga sem Ísland hefur fengið frá hverjum mótherja í Eurovision, síðan Ísland tók fyrst þátt árið 1986, kemur í ljós að flest stig fást ef RÚV er leyft að velja hvaða atriði verður fram­lag Íslands.

Ef RÚV velur hefur Ísland fengið að jafn­aði 2,5 stig frá hverjum mótherja. Næst besta leiðin er að velja atriðið í beinni síma­kosn­ingu, þannig hefur Ísland fengið að jafn­aði 2,0 stig frá hverjum mótherja. Dóm­nefndir skila okkur að jafn­aði 1,9 stigi frá hverjum mótherja.

Versta aðferðin er að láta dóm­nefnd hafa vægi á móti síma­kosn­ingu í und­ankeppn­inni. Það hefur bein­línis gef­ist hræði­lega og skilað okkur að jafn­aði 1,1 stigi frá hverjum mótherja.

Miðað við miðju

Aðrar leiðir til sam­an­burðar á árangri Íslands voru kann­að­ar, þó að stiga­gjöfin sé sú sem lagt er traust á hér.

Árangur Íslands var einnig mið­aður við miðju úrslita­töfl­unn­ar. Árið 1991 lenti Ísland í 15 sæti af 22 löndum sem tóku þátt. Við lentu þess vegna fjórum sætum fyrir neðan miðja stiga­töfl­una. Ísland hefur 14 sinnum lent fyrir miðri töflu eða ofan, miðað við 15 skipti fyrir neðan miðju. Að jafn­aði hefur Ísland lent 0,9 sæti fyrir neðan miðju.

Í þessum sam­an­burði gengur okkur að jafn­aði verst þegar Ísland velur lagið sitt í ein­vígi þar sem dóm­arar fá að koma að ákvörð­un­inni um hvaða lög keppa í ein­víg­inu. Okkur gengur hins vegar best að kom­ast yfir miðju ef lagið er valið í hreinni síma­kosn­ingu.

Hlut­falls­legur árangur

Það má einnig taka mið af hlut­falls­legum árangri Íslands í loka­keppn­inni. Þetta er gert með því að bera saman fjölda kepp­enda við það sæti sem Ísland lenti í að lokum í Eurovision.

Þegar við lentum í síð­asta sæti árið 1989 var hlut­falls­legur árangur okkar 0%. Þegar við lentum í 12 sæti af 24 kepp­endum árið 2000 var hlut­falls­legur árangur okkar 50%. Og þegar við lentum í öðru sæti árið 2009 var hlut­falls­legur árangur okkar 95,24%. Sigur mundi þýða 100% árang­ur.

Íslandi gengur að jafn­aði hlut­falls­lega best ef valið er með hreinni síma­kosn­ingu; aðeins betur en ef full­trúum RÚV er leyft að velja. Það munar alls ekki miklu: 50,63% árangur gegn 49,71% árangri.

Dóm­nefndir ættu sam­kvæmt þessu ekki að fá að koma nálægt val­inu. Það er að segja ef að mark­miðið er að ná sem bestum hlut­falls­legum árangri. Hreinn úrskurður dóm­nefnda skilar að jafn­aði 40,15% árangri og blandað val síma­kosn­ingar og dóm­nefnda skilar 43,36% árangri.

Gögnin sem stuðst er við í þess­ari grein­ingu má öll finna hér.