Ofbeldi gegn konum á sér ekki ein­ungis griða­stað í íþrótt­um. Við kjósum ofbeld­is­menn á þing, kaupum tón­list­ina þeirra og störfum fyrir þá víða í atvinnu­líf­inu. Við hlæjum að brönd­ur­unum þeirra því þeir þora að tala tand­ur­hreina íslensku, og við stöndum með þeim því þeir eru hressir og skemmti­legir menn. Það þýðir þó ekki að draga dulu yfir það að hefð­bundnar hug­myndir um karl­mennsku eitra íþróttir fyrir öllum sem að þeim koma. Þar á meðal körl­u­m. 

Eitruð karl­mennska elur af sér eitr­aða íþrótta­mann­inn (toxic jock). Í banda­rískum háskólum eru íþrótta­menn sem keppa á vegum skól­anna ein­ungis 3.7% af körlum sem stunda þar nám, en þeir eru meintir ger­endur í 19% af kvört­unum sem skóla­yf­ir­völdum ber­ast vegna kyn­ferð­is­of­beld­is. Þar af má rekja 67% að íþrótta­mönnum í hóp­í­þrótt­um, þótt þeir séu ein­ungis 30% af körlum sem keppa fyrir hönd skól­anna. 

Víða hafa rann­sóknir sýnt að margir þjálf­arar í hóp­í­þróttum byggja hópefli sitt að miklu leyti á orð­ræðu stríðs og átaka, kyn­ferðis og kyn­hneigðar til að stuðla að árás­ar­hneigð, með það að mark­miði að ýta undir árang­ur. Það er aug­ljóst hversu slæm áhrif þetta hefur á konur í umhverfi íþrótta en það sem margir eiga erfitt með að við­ur­kenna er hversu illa þetta fer með karl­menn­ina sjálfa. Því ofbeldið er svo inn­byggt í kúlt­úr­inn að ef það er yfir­höfuð sjá­an­legt, þá er forð­ast að taka á því til að auka ekki á það. 

Partur af leikn­um 

Við karl­menn mótum stig­veldi í kringum íþrótta­iðkun í menn­ingu okk­ar. Þeir sem falla neð­ar­lega eða utan píramíd­ans gjalda fyrir það til­finn­inga­lega, félags­lega og lík­am­lega. Nær eng­inn karl­mað­ur, hátt­settur eða lágt­settur sleppur undan ein­hverri teg­und ofbeld­is. Oft­ast er það útskýrt sem „partur af leikn­um“.

Líklega missum við ekki jafn mikið af hæfi­leika­fólki úr íþróttum eins og úr röðum sam­kyn­hneigðra karl­manna sem eru úti­lok­aðir frá fyrsta íþrótta­tíma, og kyrfi­lega læstir af sam­ferða­mönnum sínum inn í ímynd­uðum eða raun­veru­legum skáp­um. Einnig er þátt­taka drengja af erlendum upp­runa skammar­lega lág miðað við fjölda þeirra í sam­fé­lag­inu. Ekki bara vegna þess að for­eldr­arnir kunna ekki að lesa æfinga­töflur á íslensku. 

Þeir sem eru ofar­lega í píramíd­anum sleppa ekki held­ur. Í hóp­í­þróttum sér­stak­lega er mikil pressa á að verða samdauna menn­ing­unni. Góðu hlutum hennar og þeim slæmu. Þeir sem vita betur láta und­an, þar sem þeir ótt­ast að missa pláss, stöðu, upp­hefð og atvinnu. Afrek­s­í­þrótta­menn eru ekki ónæmir fyrir kvíða og þung­lyndi, eða öðrum kvillum eins og átröskun og vímu­efna­neyslu. Þvert á móti eru þeir jafn­vel útsett­ari fyrir þeim. Til að mynda  út af banter­inum sem er hann­aður til að nið­ur­lægja. 

Þetta getur breyst 

Góðu frétt­irnar eru að rann­sóknir í Banda­ríkj­unum hafa reynt að kanna hvort við­horf ungs íþrótta­fólks sam­svari staðalí­myndum eitr­aða íþrótta­manns­ins. Sumar gefa til kynna að ungir karl­menn vita bet­ur. Sér­stak­lega þegar þeir þurfa bara að eiga skoð­anir sínar við spurn­inga­könn­un. Vand­inn blossar upp þar sem menn­ingin er eitruð og það er erfitt að synda gegn straumn­um. Eðli­lega mátar íþrótta­fólk á öllum tímum sig við menn­ing­una sem er til staðar í sínu umhverf­i.  

Þó eru ástæður til að leyfa sér bjart­sýni. Ungt fólk á Íslandi hefur náð að breyta stórum hlutum sem þóttu sjálf­sagðir fyrir ekki svo löngu. Við vitum öll og finnum hvernig áfeng­is­-og vímu­efna­neysla ung­linga hefur til að mynda farið úr því að vera mjög algeng yfir í að þykja óeðli­leg á stuttum tíma. Það er góð vís­bend­ing um að ungt fólk þarf ekki að taka við kyn­slóða­tráma for­eldra sinna í arf. Það getur afþakkað skömm og kvilla sem hafa þjakað for­feður sína, eins og ungar konur hafa verið að gera und­an­farin ár á fram­úr­skar­andi hátt. Sé hlustað má einnig vel greina undir­öldu meðal ungra karl­manna sem hafa fengið nóg. Þegar slíkt ger­ist er auð­vitað við­búið að skrímsli for­tíðar rísi upp á aft­ur­end­ann. En það er nú þannig að þau þríf­ast illa í nútím­an­um. 

Pabb­inn

Þjálf­arar hafa gríð­ar­lega mót­andi áhrif á ungt fólk. Góðir þjálf­arar geta bók­staf­lega bjargað líf­um. Í þjálf­ara­menntun og íþrótta­sál­fræði hafa fræðin öll borið á sama stað niður und­an­farin ár. Að minna þjálf­ara á upp­eld­is­hlut­verk sitt og aðgæslu­skyldu. Að líta ekki á íþrótta­mann­inn sem leið að mark­miði heldur mark­miðið sjálft, með heild­rænni hæfi­leika­mót­un. Nútíma­við­horfum til þjálf­un­ar. 

En það eru þó aðrir aðilar sem hafa lang­mestu áhrif­in. Það eru for­eldr­ar. Gagn­vart ungum karl­mönnum í íþróttum er sú hegð­un, virð­ing og fram­koma sem þeir sýna að miklu leyti háð sam­þykki þeirra. For­eldrar höfðu mikil jákvæð áhrif á breyt­ingar á lífstíl ung­linga, og þeir munu hafa allt um það að segja hvaða við­horf synir þeirra hafa til kvenna og ofbeld­is. Sér­stak­lega pabb­inn, sem þeir reyna sífellt að spegla sig í. Hann þarf að kenna að íþróttir eru mik­il­væg­ar, en konur eru mik­il­væg­ari. 

Af hverju eru börn í íþrótt­um?

Þegar börn og ung­lingar eru spurð að því hvers vegna þau eru í íþróttum eru helstu svör­in, félags­skap­ur­inn, að þeim þyki þær skemmti­legar og að þau vilji ná árangri. For­eldrar segja að þau vilji að krakk­arnir sínir læri sam­vinnu, kunni að setja sér mark­mið, geti tek­ist á við mót­læti og læri nýja hæfn­i. 

Aðspurðir segja þjálf­arar nær und­an­tekn­ing­ar­laust að helsti kost­ur­inn sem þeir leiti að í ungu fólki sé karakt­er. Það er loðið hug­tak en þýðir þó lík­lega oft­ast að sýna ástundun og dugn­að, leggja sig fram og gef­ast ekki upp þótt á móti blási. Þetta er brot af ýmsu sem er kallað hug­ar­fars­styrk­ur. Á honum eru hins­vegar til dökkar hliðar þar sem er farið yfir mörk þess sem telst gott og eðli­legt lík­am­lega og and­lega. Hvar ann­ars staðar en í íþróttum er til dæmis fólki hrósað fyrir alvöru karakter að fá ítrekað heila­hrist­ing í vinn­unni og halda bara áfram eins og ekk­ert sé? Á dökku hlið­inni er einnig verð­launað fyrir meðal ann­ars ein­elti, hóp­þrýst­ing, hlýðni við ein­ræði og ofbeld­i. 

Mikki Mús má bíta 

Við afsökum íþrótta­menn sem skara framúr því þeir skipa svip­aðan sess í sam­fé­lagi okkar og Mikki Mús. Þeir gera hið ómögu­lega mögu­legt og skemmta okkur um leið. Yfir þeim er heill­andi ævin­týra­ljómi, sér­stak­lega fyrir börn sem klæð­ast bún­ingum eins og Spider Man, Anna í Frozen og íþrótta­fólk. Nú skal ekki full­yrt um hvort Mikki Mús sé flekklaus, en ef hann væri í Liver­pool mætti hann bíta fólk og ef hann væri í Manchester United væri ekki spurt að því af hverju hann kæmi ekki með til Banda­ríkj­anna. 

Heim­ildir um eitr­aða karl­mennsku og ofbeldi í íþróttum má meðal ann­ars finna í mörgum rann­sóknum Dr. Eric And­er­son frá Háskól­anum í Winchest­er. 

Höf­undur er fag­stjóri Afreks­sviðs Mennta­skól­ans í Kópa­vogi, yfir­maður knatt­spyrnu­þró­unnar í HK og dokt­or­snemi í sál­fræði í Háskól­anum í Reykja­vík.