Áður en ég byrja að tjá mig hér um sjó­mennsku forn­aldar vil ég taka það fram að ég hef lítið vit og enga per­sónu­lega reynslu af henni. Ég hef aldrei verið til sjós og byggi skoð­anir mínar algjör­lega á lestri og sam­tölum við mér lærð­ara fólk. Ég hef velt þessu mikið fyrir mér

Eins og byggð á Íslandi er land­fræði­lega háð skipa­sam­göngum þá hafa samt aldrei fund­ist neinar forn­leifar haf­færra skipa hér frá fornöld og tel ég ástæð­una þá að þau áttu aldrei neina höfn hér heldur komu hingað með rétt­lausan vinnu­lýð og sigldu til­baka með afurð­ir. Upp­lýs­ingar um skipa­kost úr forn­sögum eru tak­mark­aðar og óáreið­an­legar og mig grunar að margt hafi þar verið skrifað og skáldað af mönnum sem aldrei höfðu verið til sjós og þekktu nákvæm­lega ekk­ert til sigl­inga­fræði vík­inga­tím­ans enda mest af þessu skrifað af klaust­ur­munkum sem aldrei höfðu migið í saltan sjó. Meira verð­mæti finnst mér í forn­leifa­rann­sóknum á þeim skipum sem fund­ist hafa.

Skipakostur fólks á Norð­ur­lönd­um, á þeim tíma sem Ísland er talið hafa upp­götvast á, skipt­ist, að mér sýnist, í tvo meg­in­flokka. Ann­ars vegar eru það lang­skip­in, sem voru mis­jafn­lega stór her­skip, 5-30 metra löng, knúin bæði árum og segl­um. Lang­skipin ristu mjög grunnt og voru því ein­stak­lega hentug til bar­daga, bæði hrað­skreið, létt og með­færi­leg og hægt að sigla þeim bæði aft­urá­bak og áfram. Lang­skipin voru leyni­vopn vík­ing­anna og á þeim gerðu þeir sínar leift­urárás­ir, sem hern­að­ar­tækni þeirra byggð­ist mikið á, að koma fólki á óvart og hræða það upp úr skónum þannig að það var ófært um að verja sig. Lang­skipin hafa runnið eins og tund­ur­skeyti eftir hafflet­in­um. Það hefur í sjálfu sér verið ansi ógn­andi, útskornir dreka­hausar og mann­skap­ur­inn um borð öskr­andi og til­bú­inn að vaða í land með brugðin sverð og axir og höggva niður mann og ann­an. Á þeim var líka hægt að sigla upp eftir fljótum og ám. En eins og þau hent­uðu vel til strand­sigl­inga í þokka­legu veðri þá efast ég um að margir hafi hætt sér langt út á sjó á þeim, nema kannski í ein­hverjum und­an­tekn­ingar til­fellum og enda voru þau ekki gerð fyrir mik­inn sjó­gang.  

Á færi ríkra höfð­ingja

Hin teg­undin af algengum skipum var knörr. Þau voru líka mis­jöfn að stærð eins og lang­skipin en tals­vert lát­laus­ari, ristu dýpra og höfðu hærri byrð­ing. Byrð­ingur er ss. skips­hlið. Þau voru styttri og breið­ari en lang­skipin og of þung til að hægt væri að róa þeim og voru því ein­göngu knúin segl­um. Knerr­irnir voru smíð­aðir sem flutn­inga- og birgða­skip en ekki her­skip þótt þau væru kannski oft hluti af her­leið­öngrum og ráns­feng­ur­inn fór um borð í þau. Svo voru þau varin af lang­skip­unum þegar sigld var heim með góssið í enda vel­heppn­aðra ráns­ferða.

Það er líka vert að hafa í huga að það var alls ekki á færi hvers sem er að standa í skipa­smíði. Það voru bara ríkir höfð­ingjar sem höfðu efni á slíku enda ein­hver mesta fjár­fest­ing sem hægt var að ráð­ast í. Það var ekki nóg að smíða skip­in. Það þurfti traustan mann­skap til að sigla þeim, kosta við­hald og varnir gegn öðrum sem lang­aði í einmitt svona skip. Hvert skip hefur verið álit­inn dýr­gripur sem krafð­ist bæði umhyggju og aðhalds. Það hefur ekki kostað neina smá­ræðis­vinnu að vefa segl­in, til dæmis eða útbúa alla naglana sem fóru í eitt skip. Höfð­ingjar gátu átt nokkur skip en það hefur bara verið á valdi stór­höfð­ingja að stunda útgerð. 

Í mynd­rænni fram­setn­ingu og þegar verið er að end­ur­gera nor­ræn skip sem sigldu hingað eða til Norður Amer­íku er yfir­leitt not­ast við lang­skip, hlaðin árum og yfir­leitt skreytt skjöldum og dreka­haus­um. Þau þykja spengi­legri og flott­ari en hinir belg­miklu og klunna­legu knerr­ir. Þótt flest þessi skip séu glæsi­lega smíði þá finnst það frekar ósann­gjarnt gagn­vart knörr­unum og þeirra merki­legu sögu því það er næsta öruggt að það voru þau sem gerðu mönnum kleift að sigla lengst út á og yfir Atl­ants­haf­ið. Ekki lang­skip­in.

Teslur og jeppar

Land­nám, atvinnu­starf­semi og iðn­aður hér hefur verið grund­vall­aður á reglu­legum skipa­sam­göng­um. Þær sigl­ingar hafa alfarið verið með knörr­um. Að sigla hingað á lang­skipi frá Nor­egi væri svipað því og að velja sér Teslu til reglu­legra ferða í Þórs­mörk. Það er kannski hægt en það meikar ekki mikið sens. Jeppi er betri.

Mér finnst líka oft gert mjög lítið úr sigl­inga­kunn­áttu land­náms­fólks­ins. Því er oft haldið fram að þau hafi villst af leið og rekið hingað fyrir slysni eða hrein­lega ætt út á úfið hafið í tómri fífldirfsku og hugs­un­ar­leysi. Þótt slíkt hafi kannski gerst þá held ég að það hafi heyrt til und­an­tekn­inga og flestir verið með það nokkuð á hreinu hvert þeir voru að fara og hvernig þeir ætl­uðu að kom­ast þang­að. Í sög­unum eru menn jafn­vel látnir fleygja spýtna­drasli í sjó­inn og sigla svo á eftir því. Ég hef enga trú á sög­unni um Ingólf Arn­ar­son sem henti önd­veg­is­súlum sínum í sjó­inn en mun ráð­ast sér­stak­lega á hann síð­ar. Hrafna Flóki not­aði fugla til að finna land. Ég held að það sé örugg­lega til­brigði við sög­una af örk­inni hans Nóa. Það getur verið að það hafi verið ein­hver dæmi um það í fornöld­inni að menn hafi haft hrafna til að nota í neyð­ar­til­vikum en það byggði varla nokkur heilvita maður sigl­ingar sínar á slíku. Svona bull er bara búið til af fólki löngu seinna sem vissi ekki betur en varð að segja eitt­hvað frekar en þegja. Það fólk sem stóð í sigl­ingum hingað yfir Atl­ants­hafið bjó yfir mik­illi reynslu, vönd­uðum skipa­kosti, útsjón­ar­semi og flók­inni sigl­inga­tækni. Þetta fólk studd­ist við him­in­tunglin og ýmis­legt ann­að. Það hafði yfir að búa þekk­ingu og tækni sem við skiljum ekki einu sinni fylli­lega enn þann dag í dag. Þau not­uð­ust við sól­úr, reikn­uðu út áttir og not­uðu jafn­vel silf­ur­berg til að finna sól­ina þegar hún var hulin skýj­um. Það var kall­aður sól­ar­steinn. 

Það hefur verið þraut­þjálf­aður mann­skapur sem stóð í þessum sigl­ingum en ekki ein­hverjir ramm­villtir lúðar með spýtna­drasl og sjó­veika fugla í búri.