Hægt að hafa áhrif

Í svari sínu segir Atten­borough vera furðu­lost­inn yfir við­brögð­unum og þeim áhrifum sem þætt­irnir hafa haft. Fyrsti þátt­ur­inn kom út þann 29. októ­ber síð­ast­lið­inn og sló hann áhorfs­met í Bret­landi fyrir árið 2017.

Mich­ael Gove umhverf­is­ráð­herra Bret­lands segir að þætt­irnir „ásæki hann“ og kollegi hans í Skotlandi, Ros­eanna Cunn­ing­ham, not­aði tæki­færið þegar hún hélt ræðu í Hol­yrood að boða breyt­ingar í þessum mál­um. Jafn­framt segir Erik Sol­heim, yfir­maður umhverf­is­mála hjá Sam­ein­uðu þjóð­un­um, að þætt­irnir hafi hjálpað til við að koma af stað „öldu aðgerða.“ Þetta kemur fram í fyrr­nefndri umfjöllun BBC.

Atten­borough segir sjálfur að margir hafi skrifað og sent aðstand­endum þátt­anna skila­boð þar sem fólk seg­ist vilja gera eitt­hvað í mál­unum sjálft og bætir hann við að hægt sé að gera ein­falda hluti til að hjálpa til. „Við­brögð ykkar sýna að ef við byrjum að taka lítil skref sem eru ein­föld í fram­kvæmd, þá getum við innan tíðar haft raun­veru­leg áhrif,“ segir hann.

Víða um Bret­land hefur fólk gripið til aðgerða. Sumir hafa brugðið á það ráð að end­ur­nýta plast­diska og -áhöld í stað­inn fyrir að henda þeim og hafa heilu fjöl­skyld­urnar tekið þá ákvörðun að hætta að nota plast á heim­il­inu.

Notkun plast­um­búða hefur auk­ist

Notkun plast­­um­­búða á Íslandi jókst á árunum 2014 til 2016 úr 13.660 tonnum í 15.029 tonn, eða um 10 pró­­sent. Plast­­um­­búðir sem skil­uðu sér til end­­ur­vinnslu voru 4.478 tonn árið 2014 og 6.411 tonn tveimur árum síð­­­ar. Plast­­um­­búðir sem skil­uðu sér til brennslu með orku­nýt­ingu voru 423 tonn árið 2014 og 666 tonn árið 2016. Plast­­úr­­gang­­ur, þ.e. annar en plast­­um­­búð­ir, sem skil­aði sér til end­­ur­vinnslu voru 193 tonn árið 2014 og 666 tonn tveimur árum síð­­­ar.

Þetta kom fram í svari Guð­­mundar Inga Guð­brands­­sonar umhverf­is- og auð­linda­ráð­herra í febr­úar síð­ast­liðnum við fyr­ir­­spurn frá Olgu Mar­gréti Cilia um mengun af völdum plast­­­not­k­un­ar. Í svar­inu kemur fram að áreið­an­­legar tölur séu til frá End­­ur­vinnsl­unni hf. og Úrvinnslu­­sjóði yfir notkun plast­­um­­búða, þ.e. magn umbúða sem settar eru á markað og afdrif þeirra, til dæmis til end­­ur­vinnslu. Ekki séu til áreið­an­­legar tölur yfir notkun ann­­ars plasts en plast­­um­­búða. Umhverf­is­­stofnun safni þeim tölum saman frá þeim aðilum sem með­­höndla úrgang.

Jafn­­framt segir í svar­inu að erfitt sé að leggja mat á hversu stór hluti þetta er af þeim plast­­úr­­gangi sem fellur til þar sem tölur yfir notkun vantar og tölu­verður hluti plast­­úr­­gangs fer að öllum lík­­indum með blönd­uðum úrgangs­­straumum til förg­un­­ar.

Evr­­ópu­­sam­­bandið ræðst gegn plast­­­meng­un 

Kjarn­inn greindi frá því fyrr á árinu að Evr­­ópu­­sam­­bandið hefði ein­­sett sér að allar plast­­um­­búðir verði gerðar úr end­­ur­vinn­an­­legu efni fyrir árið 2030. Þannig verði dregið veru­­lega úr notkun einnota plasts og skorður settar við notkun örplasts.

Áætlun ESB til að bregð­­ast við plast­­­mengun er ætlað að vernda nátt­úr­una, verja íbú­ana og styrkja fyr­ir­tæk­in, sam­­kvæmt til­­kynn­ingu frá send­i­­nefnd Evr­­ópu­­sam­­bands­ins á Íslandi.

„Ef við umbreytum ekki plast­­­notkun okkar og fram­­leiðslu, verður meira af plasti en fiski í sjónum okkar árið 2050. Við verðum að koma í veg fyrir að plast kom­ist í vatnið okk­­ar, mat­inn og jafn­­vel í lík­­ama okk­­ar. Eina lang­­tíma­­lausnin er að draga úr plast­­úr­­gangi með því að end­­ur­vinna meira og end­­ur­nýta. Þetta er áskorun sem borg­­ar­­arn­ir, iðn­­­fyr­ir­tæki og stjórn­­völd þurfa að takast á við í sam­ein­ing­u,“ er haft eftir Frans Timmermans, fyrsta vara­­for­­seta fram­­kvæmda­­stjórnar ESB, í til­­kynn­ing­unni.

Minna en þriðj­ungur af því plasti sem Evr­­ópu­­búar fram­­leiða ratar í end­­ur­vinnslu. Plast­­rusl er 85 pró­­sent af draslinu sem finnst á strand­­svæðum víða um ver­öld. Plast­­efni er jafn­­vel farið að koma sér fyrir í lungum fólks og á mat­­ar­­borð­inu. Það er örplast í lofti, vatni og fæð­unni og áhrif þess á heilsu okkar eru óþekkt. Evr­­ópu­­sam­­bandið hyggst takast á við þessi úrlausn­­ar­efni af fullri festu.

Átak á Íslandi til að sporna við plast­notkun

Verk­efnið Plast­­­laus sept­­em­ber var árvekn­i-á­­tak sem ætlað var að vekja fólk til umhugs­unar um ofgnótt og skað­­semi plasts í umhverf­inu og benda á leiðir til að draga úr notkun á einnota plast­i. 

Á vef­­síðu átaks­ins www.plast­­­laussept­­em­ber.is kemur fram að plast end­ist í þús­undir ára og sé því afar slæmur kostur fyrir einnota not­k­un. Plast brotnar niður á mjög löngum tíma og þá í örplast sem ekki er betra fyrir umhverf­ið. Plast er ein­­göngu hægt að end­­ur­vinna í annað plast af lélegri gæð­­um. Allt plast sem notað er og fer ekki í end­­ur­vinnslu safn­­ast fyrir á urð­un­­ar­­stöðum eða í nátt­úr­unni og veldur þar skaða um ókomna tíð.

Plast endar þannig allt of oft í nátt­úr­unni og þá sér­­stak­­lega í ám, vötnum og sjó. Plast dregur til sín ýmis meng­un­­ar­efni og þegar það endar í vef líf­vera geta efnin þar með endað í fæðu manna. Mjúk­­plast inn­i­heldur stundum hor­m­ón­­ara­sk­andi efni, til að mynda þalöt, sem eru skað­­leg mann­­fólki.

Í byrjun síð­asta sum­­­ars tóku fjórar nágranna­­konur sig til í Foss­vog­inum og byrj­­uðu að spjalla um þessa gegnd­­ar­­lausu plast­­­notkun í sam­­fé­lag­inu. Hug­­myndin kom erlendis frá en átakið Plastic Free July var hrundið af stað í Ástr­alíu í júlí­mán­uði. Þessum konum datt í hug í fram­hald­inu að fara út í slíkt átak á Íslandi. Þær þéttu hóp­inn og fengu fleiri konur með sér sem höfðu áhuga á mál­efn­in­u.

Þær sáu fljót­­lega að ekki gekk að hafa slíkt átak yfir sum­­­arið og út varð að hafa sept­­em­ber plast­­­lausan enda skól­­arnir að byrja og haust­ið. „Sum­­­arið fór að miklu leyti í að koma vef­­síð­­unni í loftið og skipu­­leggja starf á sam­­fé­lags­mið­l­u­m,“ sagði Jóhanna Gísla­dótt­ir, for­­maður stjórnar félags­­ins í kringum verk­efnið og dokt­or­snemi í umhverf­is- og auð­linda­fræði, í sam­tali við Kjarn­ann í októ­ber síð­ast­liðn­um. 

Jóhanna taldi að meira aðhald þyrfti frá stjórn­­völdum hvað þessi mál varð­­ar. Setja þyrfti skýr­­ari reglur og þyrftu stjórn­­völd að setja fé í rann­­sóknir á plast­­­notkun og hvað fari út í sjó­inn við strendur Íslands. „Við þurfum að fara að vakna,“ sagði hún og bætti því við að hún sjálf hefði ekki verið næg­i­­lega með­­vituð um plast­­­notkun sína og afleið­ingar hennar áður en hún fór af stað með verk­efn­ið. „Þess vegna töldum við þörf á því að koma með árvekn­i-á­­tak og vekja athygli á þessu.“

Örplast fannst í neyslu­vatni Reyk­vík­­inga 

Í frétt Kjarn­ans frá því í byrjun febr­­úar á þessu ári segir að í vatns­­­sýnum sem safnað var úr vatns­­veitu Veitna í Reykja­vík hafi komið í ljós að 0,2 til 0,4 plast­­agnir hafi fund­ist í hverjum lítra vatns. Sam­kvæmt til­kynn­ingu frá Veitum eru þetta mun betri nið­­ur­­stöður en birtar voru í erlendri skýrslu um örplast í neyslu­vatni sem var í fréttum hér á landi á síð­­asta ári. Sér­­fræð­ingur sem Kjarn­inn tal­aði við sagði að þrátt fyrir jákvæðar nið­­ur­­stöður þá bæri að taka þær alvar­­lega. Frek­­ari rann­­sókna væri þörf.

Örplast er heiti á plast­­ögnum sem eru minni en 5 milli­­­metrar að þver­­máli. Örplast getur ann­­ars vegar verið fram­­leitt örplast, sem til dæmis finnst í snyrt­i­vörum, eða örplast sem verður til við nið­­ur­brot, til að mynda úr dekkj­um, inn­­­kaupa­­pokum eða fatn­að­i.

Nið­­ur­­stöður mæl­inga Veitna sam­svara því að 1 til 2 slíkar agnir finn­ist í 5 lítrum vatns. Tekin voru stór sýni, eða 10 til 150 lítr­­ar­. Kom fram í fyrr­­nefndri erlendri skýrslu að 83 pró­­sent þeirra 159 sýna sem hún byggir á, og tekin voru víðs vegar í heim­in­um, inn­i­héldu að með­­al­tali tutt­ug­u­falt og allt að 400-falt magn plast­­agna miðað við það sem fannst í neyslu­vatni Reyk­vík­­inga.

Lifum ekki í ein­angr­uðum heimi 

Hrönn Jör­unds­dótt­ir, sviðs­­stjóri og sér­­fræð­ingur hjá MAT­ÍS, sagði í sam­tali við Kjarn­ann að nauð­­syn­­legt væri að finna upp­­­sprettu örplasts, þ.e. hvaðan það komi. Hún sagði að þau hjá MATÍS væru að skoða þessi mál og að til stæði að birta skýrslu um örplast á Íslandi í náinni fram­­tíð.

Varð­andi nið­­ur­­stöður úr sýna­­töku Veitna þá sagði hún að það væri jákvætt að lítið örplast hafi greinst í sýn­unum en á hinn bóg­inn þá væri það áhyggju­efni að plast­­agnir hafi fund­ist yfir­­höf­uð. Þetta sýndi að örplast sé víðar en fólk geri sér grein fyr­­ir. „Það verður að taka þetta alvar­­lega, við erum ekki laus við þetta í okkar umhverfi frekar en aðr­ir,“ sagði hún og bætti því við að Íslend­ingar lifi ekki í ein­angr­uðum heimi og að þetta snerti okkur öll.