Nið­ur­staðan var skýr. Í dómnum var fall­ist á það dóm­­ar­­arnir fjórir sem bætt var á list­ann væru ólög­­lega skip­aðir og gætu þar með ekki fellt dóma yfir þeim sem fyrir þá koma, þar sem ólög­­lega skip­aðir dóm­­arar gætu ekki tryggt rétt­láta máls­­með­­­ferð. Ferlið sem beitt var við skipun dóm­­ar­anna við Lands­rétt hafi orðið „til þess að valda skaða á því trausti sem dóm­­stóll í lýð­ræð­is­­legu sam­­fé­lagi þarf að vekja hjá almenn­ingi og braut í bága við það grund­vall­­ar­at­riði að dóm­­stóll sé lög­­­leg­­ur, eina af meg­in­­reglum rétt­­ar­­rík­­is­ins.“

Við­vör­un­ar­bjöll­urnar höfðu reyndar ómað hátt áður en kosn­ingin var fram­kvæmd. Í umsögn sem hæsta­rétt­ar­lög­mað­ur­inn Jóhannes Karl Sveins­­son sendi inn til stjórn­­­skip­un­­ar- og eft­ir­lits­­nefndar 30. maí 2017 sagð­ist hann hafa verið í áfalli þegar hann las rök­­­stuðn­­­ing dóms­­­mála­ráð­herra. Þar var­aði hann við því að til­laga dóms­mála­ráð­herra yrði dýr fyrir ríkið vegna mögu­legs bóta­réttar nokk­urra umsækj­enda en „ennþá fremur vegna þess að í upp­sigl­ingu er hneyksli sem á eftir að valda langvar­andi vanda­málum í rétt­ar­kerf­inu sjálfu“.

Alþingi væri skylt að taka málið til gaum­­­gæfi­­­legrar skoð­unar og mætti „ekki taka að sér hlut­verk stimp­ilpúða fyrir fram­­­kvæmda­­­valdið í þetta sinn. Það er allt of mikið í húfi!“

Að Alþingi eigi ekki að stjórnar af afls­munum

En málið var samt sem áður lagt fram. Þáver­andi minni­hluti stjórn­skip­un­ar- og eft­ir­lits­nefndar lagði til að mál­inu yrði vísað frá. Þeirri til­lögu var hafnað með 31 atkvæði gegn 30. Tveir þing­menn kusu ekki vegna tengsla við umsækj­endur um dóm­ara­emb­ætti við Lands­rétt.

Í kjöl­farið var kosið um til­lögu Sig­ríðar um hverja ætti að skipa sem dóm­ara. Þegar for­svars­maður minni­hluta stjórn­skip­un­ar- og eft­ir­lits­nefndar gerði grein fyrir atkvæði sínu sagði hún: „Minni hlut­inn á Alþingi lagði fram mál­efna­leg rök fyrir því að mála­til­bún­aður hefði þurft að vera vand­aðri og máls­með­ferð þings­ins hefði þurft lengri tíma. Þessi rök voru studd af þeim sér­fræð­ingum sem stjórn­skip­un­ar- og eft­ir­lits­nefnd kall­aði sér til aðstoðar til að meta þennan mála­til­bún­að. En á rök minni hlut­ans og sér­fræð­ing­anna kaus meiri hlut­inn að hlusta ekki. Ég tel, frú for­seti, að Alþingi eigi að stjórn­ast af vits­munum en ekki afls­mun­um. Það er ekki mín til­finn­ing að Alþingi hafi stjórn­ast af vits­munum hér í dag. Þess vegna segi ég nei við þess­ari til­lög­u.“

En til­lagan var samt sem áður sam­þykkt með greiddum atkvæðum þing­manna Sjálf­stæð­is­flokks, Við­reisnar og Bjartrar fram­tíð­ar, sem þá mynd­uðu rík­is­stjórn. Rök þing­manna Við­reisnar og Bjartrar fram­tíðar fyrir því að sam­þykkja skip­an­ina voru marg­hátt­uð. Björt Ólafs­dótt­ir, þáver­andi umhverf­is- og auð­linda­ráð­herra, sagði: „Gamla Ísland og nýja Ísland. Fag­legt mat hæfn­is­nefndar um tíu karla og fimm kon­ur. Sann­ar­lega í takt við gamla Ísland. Dóms­mála­ráð­herra leggur til sjö kon­ur, átta karla og ég fagna því og ég furða mig á því að aðrir geri það ekki hér, stjórn­ar­and­staðan gerir það ekki hér. Rétt kynja­hlut­föll í Lands­rétti kostar okkur ekki traust. Það ávinnur okkur traust.“ Ótt­arr Proppé, þáver­andi for­maður Bjartrar fram­tíð­ar, sagð­ist ánægður með rök­stuðn­ing Sig­ríð­ar.

Pawel Bar­toszek, þá þing­maður Við­reisn­ar, sagði að hann teldi að „þetta vald og þessi ábyrgð liggi hjá ráð­herra og sé eðli­legt að henni sé komið fyrir þar. Ég tel ekki eðli­legt að þingið eigi að hafa afskipti af þess­ari ákvörðun ráð­herra. Ég mun því greiða atkvæði í sam­ræmi við það.“ Þor­steinn Víglunds­son, sam­flokks­maður hans og þá félags- og jafn­rétt­is­mála­ráð­herra, tók undir með Pawel og sagði: „Ég vona að þetta verði í síð­asta skiptið sem þingið hlut­ast til um það með þessum hætti. Ég tel dóms­mála­ráð­herra bera hina end­an­legu ábyrgð í mál­inu og tel að sú til­laga sem liggur fyrir þing­inu sé vel ígrunduð og rök­studd.“ Jóna Sól­veig Elín­ar­dótt­ir, þáver­andi vara­for­maður Við­reisn­ar, sagði að breyt­ing­arnar sem Sig­ríður hafði gert á list­anum hafi orðið „til þess að list­inn mætir hvoru tveggja, skil­yrðum um jafn­ræði kynj­anna og sjón­ar­miðum um dóm­ara­reynslu auk þess sem allir dóm­ar­arnir hafa verið metnir hæf­ir. Þetta eru góð vinnu­brögð. Sá rök­stuðn­ingur sem hæst­virtur ráð­herra hefur lagt fram er góður og ég fellst á hann. Sam­kvæmt minni bestu sann­fær­ingu og sam­visku.“

Sam­þykktu að verja Sig­ríði gegn van­trausti

Þegar ný rík­is­stjórn Katrínar Jak­obs­dóttur tók við völdum í lok nóv­em­ber 2017, með Sig­ríði Á. And­er­sen áfram í stól dóms­mála­ráð­herra,  var lá fyrir nið­ur­staða hér­aðs­dóms um að Sig­ríður hefði brotið lög með skipan dóm­ara og nið­ur­staða Hæsta­réttar í mál­inu var vænt­an­leg. Sú staða var rædd sér­stak­lega við stjórn­ar­mynd­un­ina. Ljóst var að það yrði erf­ið­ast fyrir Vinstri græn að verja veru Sig­ríðar í rík­is­stjórn, sér­stak­lega vegna þess að for­sæt­is­ráð­herr­ann Katrín og Svan­dís Svav­ars­dótt­ir, einn áhrifa­mesti þing­maður flokks­ins og nýr heil­brigð­is­ráð­herra, höfðu skrifað grein nokkrum dögum eftir að skipun dóm­ara í Lands­rétt var sam­þykkt á Alþingi þar sem þær gagn­rýndu máls­með­ferð­ina harð­lega. Í grein­inni sagði: „Upp­­­­­­­­­nám milli­­­­­­­­­dóm­­­­­stigs­ins er nú algjört, á ábyrgð dóms­­­­­mála­ráð­herr­ans og rík­­­­­is­­­­­stjórn­­­­­­­­­ar­innar all­r­­­­­ar. Enn er ekki séð fyrir end­ann á mála­­­­­lyktum þessa og gæti svo farið að Lands­­­­­réttur yrði að glíma við van­­­­­traust og skort á trú­verð­ug­­­­­leika um ára­bil.“

Þegar Hæsti­réttur birti sína nið­ur­stöðu í Lands­rétt­ar­mál­inu, þann 19. des­em­ber 2017, um að Sig­ríður hefði brotið gegn ákvæði stjórn­sýslu­laga með ákvörðun sinni þá varði Katrín setu hennar í rík­is­stjórn.

Þegar stjórn­ar­and­staðan setti fram van­traust­til­lög­u á Sig­ríði í mars 2018 þá kusu allir þing­menn Vinstri grænna utan tveggja, Rósu Bjarkar Brynj­ólfs­dóttur og Andr­ésar Inga Jóns­son­ar, á móti henni og vörðu þar með dóms­mála­ráð­herra gegn van­trausti. Kol­beinn Ótt­­ar­s­­son Proppé, þing­maður Vinstri grænna, sagði til að mynda í ræðu sinni að hann hafi verið mót­­fall­inn þeim ákvörð­unum og emb­ætt­is­verkum Sig­ríðar sem van­­traust­s­til­lagan sner­ist um, en að hann styddi rík­­is­­stjórn Katrínar Jak­obs­dótt­­ur. Þess vegna segði hann nei.

Lilja Raf­­­ney Magn­ús­dótt­ir, þing­maður Vinstri grænna, sagði í ræðu sinni að van­­traust­s­til­lagan sner­ist ekki um dóms­­mála­ráð­herra heldur rík­­is­­stjórn­­ina í heild. „Það er alveg ljóst að skað­inn er skeð­­ur. Þegar er búið að vinna þau emb­ætt­is­verk sem eru ástæða þess­­arar umræðu. Það var gert í síð­­­ustu rík­­is­­stjórn lands­ins, fyrir síð­­­ustu kosn­­ing­­ar. Ef van­­traust­s­til­lagan verður sam­­þykkt getur tvennt ger­st; ann­að­hvort að ráð­herr­ann fari og nýr dóms­­mála­ráð­herra taki við[...]Hitt sem gæti gerst væri að Sjálf­­stæð­is­­flokk­­ur­inn yfir­­­gæfi rík­­is­­stjórn­­ina og þar með væri hún úr sög­unni. Vil ég aðra rík­­is­­stjórn án Alþing­is­­kosn­­inga, aðra en rík­­is­­stjórn Katrínar Jak­obs­dótt­­ur? Mitt svar er nei.“

Mörg erfið mál á skömmum tíma

Fátt hefur gengið jafn mikið á póli­tíska inn­eign Katrínar Jak­obs­dóttur og Vinstri grænna hjá þeirra eigin stuðn­ings­mönnum og sú ákvörðun að verja Sig­ríði fyrir van­trausti. En flokk­ur­inn vissi að hann þyrfti að gera það til að halda rík­is­stjórn­inni saman og lét sig því hafa það.

Síð­ustu vikur hefur svo reynt umtals­vert á styrk saumanna í rík­is­stjórn­ar­sam­starf­inu. Harðar kjara­deilur eru að reyn­ast stjórn­inni erf­ið­ar, sér­stak­lega vegna þess að gagn­rýni verka­lýðs­hreyf­ing­anna á þær til­lögur sem rík­is­stjórnin hefur komið með að borð­inu í þeim deilum hefur verið hörð. Ákvörðun Guð­laugs Þórs Þórð­ar­sonar utan­rík­is­ráð­herra um að stuðn­ing Íslands við leið­­­toga stjórn­­­­­ar­and­­­stöð­unnar í Venes­ú­ela fóru illa í ýmsa innan Vinstri grænna og ákvörðun Krist­jáns Þórs Júl­í­us­son­ar, sjáv­ar­út­vegs- og land­bún­að­ar­ráð­herra, að heim­ila áfram­hald­andi hval­veiðar ekki síð­ur. Þá hefur ríkt óop­in­bert stríð um sam­göngu­mál, og sér­stak­lega veggjöld, innan rík­is­stjórn­ar­innar frá því í des­em­ber þar sem takast á Sig­urður Ingi Jóhanns­son, ráð­herra mála­flokks­ins, og Jón Gunn­ars­son, for­maður umhverf­is- og sam­göngu­nefndar sem oft er kall­aður skugga­sam­göngu­ráð­herra í tali milli þing­manna.

Ofan á allt er efna­hags­kerfið að kólna, enn ríkir tölu­verð óvissa um fram­tíð flug­fé­laga lands­ins og engin loðna verður veidd á þessu fisk­veiði­ári, vegna þess að hún finnst ekki í íslenskri lög­sögu. Og traust á stjórn­mál hríð­féll á milli ára. Það hefur stuðn­ingur almenn­ings við rík­is­stjórn­ina líka gert frá því að hún tók við.

Rík­is­stjórnin mátti illa við því að fá nýja sprengju í fangið síð­ast­lið­inn þriðju­dag. En hún fékk slíka frá Mann­rétt­inda­dóm­stól Evr­ópu.

Póli­tískur ómögu­leiki

Þótt Sig­ríður Á. And­er­sen hefði verið boru­brött í við­tali við fjöl­miðla á þriðju­dag og sagt að hún væri ekki að víkja var ljóst að innan raða Vinstri grænna væri sú skoðun ráð­andi að áfram­hald­andi seta hennar væri ekki póli­tískt ger­leg. Stjórn­ar­and­staðan var þegar búin að boða aðra van­traust­s­til­lögu og Vinstri græn gætu ekki varið Sig­ríði aftur gegn slíkri.

Katrín Jak­obs­dóttir ræddi stöð­una við Sig­ríði á þriðju­dag, en for­sæt­is­ráð­herr­ann var þá stödd í New York. Katrín lenti svo á Kefla­vík­ur­flug­velli í gær­morgun og fór á fund með for­mönnum hinna stjórn­ar­flokk­anna, Bjarna Bene­dikts­syni og Sig­urði Inga Jóhanns­syni, klukkan hálf níu þar sem staðan var rædd. Þar kom Katrín sjón­ar­miðum sínum um að dóms­mála­ráð­herra yrði að axla ábyrgð á stöð­unni á fram­færi við hina for­menn­ina.

Við­mæl­endum Kjarn­ans innan Vinstri grænna ber ekki að öllu leyti saman um hversu tæpt rík­is­stjórn­ar­sam­starfið hafi staðið og hvort því hefði verið slitið ef Sig­ríður hefði ekki sagt af sér. En ljóst er að það er upp­lifun sumra lyk­il­manna innan þeirra raða að ef Sig­ríður hefði ekki sagt af sér þá hefði sam­starf­inu verið slit­ið.

Þegar þing­flokks­fundur Vinstri grænna hófst klukkan um klukkan eitt síð­degis í gær þá lá ekki enn fyrir hvað Sig­ríður myndi gera, né hvað for­sæt­is­ráð­herra myndi segja við fjöl­miðla þegar hún myndi tjá sig efn­is­lega um málið í fyrsta sinn þegar fund­inum lyki.

Áður en fund­inum lauk barst hins vegar til­kynn­ing um blaða­manna­fund dóms­mála­ráð­herra til fjöl­miðla og öllum varð ljóst hvað væri í upp­sigl­ingu. Katrín gat því farið út af þing­flokks­fund­inum í gær og sagt við fjöl­miðla að hún styddi ein­fald­lega ákvörðun Sig­ríðar um að stíga til hlið­ar.

Gat ekki leitt við­gerð á eigin mis­tökum

Praktískt séð var einnig ómögu­legt fyrir Sig­ríði að sitja áfram. Nið­ur­staða Mann­rétt­inda­dóm­stóls­ins leiddi af sér að  starf­semi Lands­réttar er í full­komnu upp­námi. Nær sam­stundis var öllum málum sem dóm­ar­arnir fjórir sem voru skip­aðir með ólög­mætum hætti; Arn­­­­­­fríður Ein­­­­­­ar­s­dótt­ir, Ragn­heiður Braga­dótt­ir, Ásmundur Helga­­­­­­son og Jón Finn­­­­­­björns­­­­­­son, áttu að koma að í þess­ari viku frestað og síðar sama dag var til­kynnt að Lands­réttur myndi ekki fella neina dóma út vik­una.

Algjör óvissa er uppi í íslensku rétt­ar­kerfi og lög­menn sem Kjarn­inn hefur rætt við segja borð­leggj­andi að mögu­legt sé að taka upp öll mál sem dóm­ar­arnir fjórir hafa komið að. Þá sé einnig vand­séð, og í raun ómögu­legt, að þeir geti setið áfram í rétt­in­um. Það þurfi að skipa nýja dóm­ara í þeirra stað.

Ferlið allt mun að öllum lík­indum einnig verða íslenska rík­inu dýrt í pen­ingum talið. Þeir fjórir sem teknir voru af list­anum hafa fengið eða munu fá miska- og/eða skaða­bæt­ur, dóm­ar­arnir fjórir sem skip­aðir voru án þess að hafa verið taldir á meðal 15 hæf­ustu eiga lík­ast til háa skaða­bóta­kröfu á ríkið verði þeir að víkja og kostn­aður  við end­ur­upp­töku mála sem þeir hafa komið að mun verða umtals­verð­ur.

Flókið verk­efni er framundan fyrir dóms­mála­ráðu­neytið við að finna út úr þeirri réttaró­vissu sem er til staðar og við blasti að Sig­ríður gat ekki leitt þá vinnu í ljósi þess að það voru hennar ákvarð­anir sem skópu ástand­ið. Á þessu virð­ist hún hafa áttað sig sjálf. Í yfir­lýs­ingu hennar í gær sagði Sig­ríður að hún hefði skynjað það að hennar per­­sóna kynni að hafa trufl­­andi áhrif á frek­­ari með­­­ferð máls­ins.

En hvar stendur málið nú? Stjórn­völd virð­ast ekki hafa verið með neina við­brags­á­ætlun til að bregð­ast við þeirri stöðu sem nú er uppi vegna dóms Mann­rétt­inda­dóm­stóls Evr­ópu. For­sæt­is­ráð­herra sagði við fjöl­miðla í gær að stærsta for­gangs­mál stjórn­valda nú væri að tryggja réttar­ör­yggi. Til þess hefur hún kallað til sér­fræð­inga til að rýna í dóm­inn og nú bíður stjórn­valda það verk­efni að skýra stöðu Lands­rétt­ar.

Það verður hlut­verk for­sæt­is­ráð­herra, verk­stjór­ans í rík­is­stjórn­inni, og nýs ráð­herra dóms­mála, sem skip­aður var tíma­bundið á fimmtu­dag, að leiða það verk­efni.