Allur þing­flokkur Við­reisnar stendur að frum­varp­inu og Þor­gerður Katrín Gunn­ars­dótt­ir, for­maður flokks­ins, er fyrsti flutn­ings­maður þess. Auk þeirra eru Helgi Hrafn Gunn­ars­son, þing­maður Pírata, og Helga Vala Helga­dótt­ir, þing­maður Sam­fylk­ing­ar­inn­ar, flutn­ings­menn þess. Flokk­arnir þrír sem standa að frum­varp­inu hafa verið að mæl­ast með á bil­inu 35 til 38 pró­sent sam­eig­in­legt fylgi í könn­unum und­an­farna mán­uði og starfa þegar saman í meiri­hluta í borg­ar­stjórn Reykja­vík­ur, ásamt Vinstri græn­um.

Sagt aldrei mik­il­væg­ara út af Sam­herj­a­skjöl­unum

Í frétta­til­kynn­ingu frá Við­reisn vegna fram­lagn­ingu frum­varps­ins segir að þótt frum­varpið hafi verið í ríf­lega ár í und­ir­bún­ingi hjá Við­reisn „þá hefur það sjaldan verið jafn mik­il­vægt og nú, í ljósi frétta af úr svo­nefndum Sam­herj­a­skjöl­u­m.“

Ljóst er að frum­varpið myndi kúvenda því kerfi sem nú er við lýði, þar sem mikil sam­þjöppun hefur átt sér stað á meðal þeirra sem hafa fengið úthlutað kvóta, eða hafa keypt úthlut­aðan kvóta af öðr­um.

Til að veiða fisk í íslenskri lög­sögu þarf að kom­ast yfir úthlut­aðan kvóta. Slíkur er að uppi­stöðu í höndum nokk­urra fyr­ir­tækja­hópa sam­kvæmt yfir­liti um úthlutun sem Fiski­stofa birti í sept­em­ber. Lög segja að tengdir aðilar megi ekki halda á meira en 12 pró­sent kvót­ans hverju sinn­i. 

Eins og lögin eru í dag má einn aðili halda á allt að tólf pró­sent af kvóta. Eft­ir­lit með því hvort að stærstu sjáv­ar­út­vegs­fyr­ir­tækin hafi farið yfir það mark hefur hins vegar verið í mol­um.

Kanna ekki yfir­ráð tengdra aðila

Rík­is­end­ur­skoðun benti á það í stjórn­sýslu­út­tekt á Fiski­stofu, sem birt var í jan­úar síð­ast­liðn­um, að hún kanni ekki hvort yfir­ráð tengdra aðila í sjáv­ar­út­vegi yfir afla­hlut­deildum væri í sam­ræmi við lög. Þ.e. að eft­ir­lits­að­il­inn með því að eng­inn hópur tengdra aðila ætti meira en 12 pró­sent af heild­ar­afla væri ekki að sinna því eft­ir­liti í sam­ræmi við lög. Rík­is­end­ur­skoðun sagði í skýrslu sinni að ráð­ast þyrfti í end­ur­skoðun á ákvæðum laga um stjórn fisk­veiða um „bæði yfir­ráð og tengsl aðila svo tryggja megi mark­visst eft­ir­lit með sam­þjöppun afla­heim­ilda“.

Vegna þess­arar stöðu, þar sem eft­ir­litið hefur verið í mol­um, þá hefur átt sér stað mikil sam­þjöppun í geir­an­um.

Í sept­­em­ber 2019 var Sam­herji, stærsta útgerð­ar­fyr­ir­tæki lands­ins sem nýlega var ásakað um vafa­sama og mögu­lega ólög­lega við­skipta­hætti víða um heim, með 7,1 pró­­­sent úthlut­aðs kvót­a. Útgerð­­ar­­fé­lag Akur­eyr­­ar, sem er í 100 pró­­sent eigu Sam­herja, heldur svo á 1,3 pró­­sent kvót­ans og Sæból fjár­­­fest­inga­­fé­lag heldur á 0,64 pró­­sent hans. Síld­­­ar­vinnslan heldur á 5,3 pró­­­sent allra afla­heim­ilda og sjá­v­­­­ar­út­­­­­vegs­­­fyr­ir­tækið Berg­­­ur-Hug­inn er síðan með 2,3 pró­­­sent kvót­ans en það er að öllu leyti í eigu Síld­­­ar­vinnsl­unn­­­ar. 

Sam­an­lagt er afla­hlut­­­deild þess­­­ara aðila er því rúm­­lega 16,6 pró­­­sent.

Fleiri líka stórir

Brim, eina skráða sjáv­ar­út­vegs­fyr­ir­tæk­ið, er eitt og sér komið yfir kvóta­há­markið í ákveð­inni teg­und og hefur sex mán­uði til að koma sér undir það. Alls hélt félagið á 10,4 pró­sent alls kvóta í byrjun sept­em­ber.

Stærsti eig­andi Brim er Útgerð­­­ar­­­fé­lag Reykja­vík­­­­­ur, sem á um 46,26 pró­­­sent hlut í því félagi eftir að hafa selt stóran hlut til KG Fisk­verk­unar fyrir skemmstu. Það félag var 1. sept­­­em­ber síð­­­ast­lið­inn með 3,9 pró­­­sent af öllum úthlut­uðum kvóta. Auk þess var félagið Ögur­vík með 1,3 pró­­­sent afla­hlut­­­deild. Stærstu ein­­­stöku eig­endur þess eru Guð­­­mundur Krist­jáns­­­son, aðal­­­eig­andi Útgerð­­­ar­­­fé­lags Reykja­víkur og for­­­stjóri Brims, og tvö syst­k­ini hans með sam­an­lagðan 36,66 pró­­­sent end­an­­­legan eign­­­ar­hlut. Eig­andi KG Fisk­verk­unar er Hjálmar Þór Krist­jáns­son, bróðir Guð­mund­ar.

Sam­an­lagður kvóti þess­­­ara þriggja félaga, sem eru ekki skil­­­greind sem tengd, var því 15,6 pró­­­sent í byrjun sept­­­em­ber síð­­­ast­lið­ins. 

Kaup­­­fé­lag Skag­­­firð­inga á síðan FISK Seafood, sem heldur á 5,3 pró­­­sent heild­­­ar­kvót­ans auk þess sem FISK á allt hlutafé í Soff­an­­­ías Cecils­­­son hf., en það fyr­ir­tæki heldur á um 0,3 pró­­­sent kvót­ans.. FISK á líka 32,9 pró­­­sent í Vinnslu­­­stöð­inni í Vest­­­manna­eyjum sem er með fimm pró­­­sent heild­­­ar­afla­hlut­­­deild. Sam­tals nemur heild­­­ar­kvóti þess­­­ara þriggja aðila 10,6 pró­­­sent. 

Vísir og Þor­­björn í Grinda­vík halda síðan sam­an­lagt á 8,4 pró­­­sent af heild­­­ar­kvót­­an­um, en þau til­kynntu fyrr á þessu ári að þau ætli sér að sam­ein­ast. Sam­an­lagt eru þessar fjórar blokkir á tæp­­lega 53 pró­­sent kvót­ans hið minnsta.

Á meðal ann­arra útgerða sem myndu þurfa að skrá sig á markað ef frum­varpið yrði að lögum eru Skinn­ey-­Þinga­nes (4,2 pró­sent af kvóta), Ísfé­lag Vest­manna­eyja (3,8 pró­sent af kvóta) og Rammi hf. (3,5 pró­sent af kvóta).