Panamaskjölin eru stærsti pólitíski skandall Íslandssögunnar. Í kjölfar þeirra neyddist forsætisráðherrann Sigmundur Davíð Gunnlaugsson, sem hafði verið opinberaður í skjölunum sem kröfuhafi í bú föllnu bankanna og aflandsfélagaeigandi, til að segja af sér. Í könnun sem MMR gerði í kjölfar þeirra sögðust 81 prósent landsmanna ekki treysta Sigmundi Davíð. Í könnun Félagsvísindastofnunar sem gerð var á þeim tíma sem leið frá því að sérstakur Kastljósþáttur um skjölin var sýndur og þar til Sigmundur Davíð steig til hliðar kom fram að 78 prósent landsmanna vildi að hann myndi segja af sér.
Sigmundur Davíð fór í frí en snéri aftur nokkrum mánuðum síðar. Þá vildi hann taka aftur við sem forsætisráðherra. Í millitíðinni hafði Sigmundur Davíð nefnilega komist að þeirri niðurstöðu að hann væri fórnarlamb samsæris. Hann hefði ekki gert neitt rangt. Hinir höfðu þvert á móti beitt hann ranglæti.
Pólitísk lífgjöf
Endurkoman mistókst og Sigurður Ingi Jóhannsson sigraði Sigmund Davíð í ótrúlega dramatískum formannsslag í Framsóknarflokknum stuttu síðar. Leiðtoginn hafði verið jaðarsettur innan eigin flokks. Þótt hann héldist á þingi voru áhrif hans enginn. Formaðurinn fyrrverandi tók nær engan þátt í þingstörfum. Og þannig yrði það út kjörtímabilið að óbreyttu. Sigmundur Davíð stofnaði málfundafélag áhugamanna um sig sjálfan sem hittist reglulega til að hylla leiðtogann, en var augljóslega ekki líklegt til pólitískra stórræða.
En þá fékk Sigmundur Davíð pólitíska lífgjöf í formi uppreist-æru málsins sem sprengdi ríkisstjórn. Boðað var til kosninga með mánaðarfyrirvara haustið 2017. Og upprisan gat hafist.
Sigmundur Davíð sagði sig úr Framsókn og stofnaði Miðflokkinn utan um sjálfan sig. Andrés Magnússon, blaðamaður á Viðskiptablaðinu, orðaði það ágætlega í sjónvarpsþætti Kjarnans skömmu eftir að tilvist Miðflokksins var opinberuð þegar hann sagði að „fyrir Sigmund Davíð skiptir mjög miklu máli að koma þremur helstu málefnum flokks hans á framfæri. Sem eru Sigmundur, Davíð og Gunnlaugsson.“
Miðflokkurinn fór í kosningar með ákaflega veika málefnastöðu og illa útfærð lýðskrumsloforð um að gefa fólki hluti í bönkum sem það átti nú þegar. En þrátt fyrir að Sigmundur Davíð hefði verið opinberaður í Panama-skjölunum, að fyrir lægi að hann hefði verið kröfuhafi á meðan að hann samdi við kröfuhafa, að hann hefði ekki greitt skatta í samræmi við lög og reglur og að hann hefði varla mætt í vinnuna mánuðum saman þá vann Sigmundur Davíð kosningasigur. Flokkur hans, Miðflokkurinn, fékk mesta fylgi sem nýr flokkur hefur nokkru sinni náð í þingkosningum á Íslandi.
Hræðsluáróður vakningarkirkju
Endurkoman var að ganga glæsilega. Líklega hefur enginn stjórnmálamaður í hinum vestræna heimi náð að stíga upp úr innlendri og alþjóðlegri smánun með jafn hröðum hætti og Sigmundur Davíð. Hópurinn í kringum hann þéttist og þéttist og líktist frekar fylgismönnum trúarleiðtoga í vakningarkirkju en fólk sem starfaði í hugmyndafræðilega ígrunduðum stjórnmálaflokki sem vildi bæta samfélag manna. Ímyndafræðin var öll sú sama og Sigmundur Davíð hafði látið innleiða í Framsóknarflokkinn, þar sem áhersla var á hið íslenska og hreina. Hross í flokksmerkinu, karlakórar að syngja undir opnun á viðburðum flokksins á meðan að kynningarmyndband tekið úr dróna af íslenskri náttúru var spilað.
Nýjasta útspilið var innihaldslaus hræðsluáróður vegna innleiðingar þriðja orkupakkans í samstarfi við ritstjóra Morgunblaðsins, sem augljóslega lítur á Sigmund Davíð sem einhvers konar sporgöngumann sinn. Öll pólitíkin var fleygapólitík. Sem leggur áherslu á að sundra. Stilla hópum upp gagnvart hvorum öðrum. Og ráðast svo á hinn hópinn sem landráðamenn.
Ef þú ert ekki með Sigmundi Davíð þá ertu óvinur okkar, var strategía Miðflokksins.
Takk fyrir að niðurlægja mig
Fólkið sem safnaðist í kringum Sigmund Davíð tilbað hann. Og flest gerir það ennþá. Á Klausturbarsupptökunum segir Anna Kolbrún Árnadóttir, þingmaður Miðflokksins, til að mynda: „Þú ert svo góður maður Sigmundur.“ Gunnar Bragi Sveinsson, þingflokksformaður Miðflokksins, tekur við og segir: „Það er þinn versti löstur hvað þú ert allt of góður maður.“
Lotning Gunnars Braga fyrir Sigmundi Davíð er meira að segja svo mikil að hann fagnaði því þegar leiðtoginn lítillækaði hann. Í frásögn af upptökunni sem var rakin í Kvennablaðinu er eftirfarandi haft eftir Gunnari Braga: „Ég held að Sigmundur sé, eini maðurinn sem hann hefur skammað fyrir framan heila ríkisstjórn,[...]Hann hundskammaði mig fyrir framan ríkisstjórnina. Ég var svo glaður, ég var svo ánægður með að hann skyldi sýna þessum fávitum í ríkisstjórninni að honum er bara ekkert sama hvernig maður hegðar sér og vinna. Hann grillaði mig fyrir framan alla hina ráðherrana. Ég kom til hans daginn eftir, eftir ríkisstjórnarfundinn (og sagði): frábært, gerðu þetta aftur! Taktu hina fyrir líka! Hann hélt ég væri geðveikur, sko.“
Margháttaður skaði
Nú hefur yfirburðamaðurinn verið opinberaður enn og aftur með birtingu upptöku þar sem má heyra hann og helstu lærisveinana úthúða og níða aðra stjórnmálamenn, fatlaða, samkynhneigða og fjölmarga aðra.
Hann hefur verið opinberaður sem kvenhatari. Sem pólitískur hrossakaupmaður. Líkt og fyrrverandi samstarfsmaður hans og vinur, og eitt helsta fórnarlamb drykkjusamlætis Miðflokksþingmannanna, Lilja Alfreðsdóttir, sagði þá hefur hann verið opinberaður sem ofbeldismaður.
Áður hafði hann oft verið opinberaður sem einstaklingur ófær um að taka nokkra ábyrgð á því sem hann segir, gerir eða verður fyrir. Maður sem talar fyrst og síðast í hálfkveðnum og óræðum vísum um samsæri fjölmiðla, erlendra peningamanna, Framsóknarflokksins og allra hinna gegn sér án þess að hafa dug í sér að nefna nokkurn tímann sértæk dæmi.
Í könnun sem birt var í byrjun viku kom fram að 86 prósent landsmanna vilja að Sigmundur Davíð víki. Það eru fleiri en eftir opinberum Panamaskjalanna. Fylgi Miðflokksins mælist 4,3 prósent og hefur aldrei verið minna.
Atburðirnir tveir, Klaustursmálið og Panamaskjölin eiga þrennt sameiginlegt. Í fyrsta lagi snúast þeir báðir að stórum hluta um Sigmund Davíð Gunnlaugsson. Í öðru lagi hafa þeir valdið Íslandi umtalsverðum alþjóðlegum skaða vegna hræðilegrar umfjöllunar í erlendum fjölmiðlum á borð við BBC og New York Times. Í þriðja lagi hafa þeir leitt af sér að traust almennings á stjórnmál og stjórnmálamenn hefur beðið varanlega skaða af.
Leikbókin
„Ég bara skil ekki hvert íslenskt samfélag er komið. Hatrið og þörfin fyrir að smána aðra til upphefja sjálfan sig,“ sagði eiginkona Sigmundar Davíðs í ummælum á samfélagsmiðli. Hún stendur með sínum manni og finnst hann vera fórnarlamb.
Það finnst honum sjálfum líka og öll hans málsvörn snýst um að drepa málinu á dreif. Að ýja að því að aðrir séu miklu verri en hann og hafi sagt miklu ljótari hluti.
Þessi leið mun ekki ganga. Og á endanum mun Sigmundur Davíð hætta henni og forherðast. Hann þrífst enda á átökum. Þau valdefla hann. Sigmundur Davíð mun verða enn harðari popúlisti og flokkurinn hans verða fyrst og síðast fyrirbæri sem stendur gegn allri pólitískri rétthugsun og athvarf fyrir þá sem þola ekki „góða fólkið“.
Hvert er íslenskt samfélag komið?
Og hvert er íslenskt samfélag þá komið? Vonandi er það komið þangað að ofbeldismenn verða sviptir dagskrárvaldi. Að menn sem fyrirlíta konur, fatlaða og samkynhneigða verði ekki settir í stöðu til að ákvarða hvernig aðstæður þeirra hópa eigi að vera. Vonandi er það komið þangað að samræður um greiðastarfsemi um veitingu sendiherrastöðu, og fundir sem haldnir voru til að innheimta þá greiða, verði rannsakaðir með viðeigandi hætti af viðeigandi rannsóknaraðila.
Vonandi er íslenskt samfélag komið þangað að samþingmenn þessara manna hafi þolgæði og staðfestu til að halda þeim út úr hlýjunni og senda þar með skýr skilaboð um að svona hátterni sé með öllu óboðlegt og verði ekki liðið. Ef stjórnmálamennirnir ráða ekki við slíkt þá munu þeir normalisera það athæfi sem átt hefur sér stað. Alveg eins og þeir gerðu eftir Panamaskjölin.
Ef þingheimi tekst ekki að finna leið til að skýla fórnarlömbum ofbeldismanna frá því að þurfa að deila þing- og nefndarfundum með þeim daglega þá er Ísland komið á þann stað að stjórnmálamenn geti gert nánast hvað sem er án afleiðinga. Það má misfara með opinbert fé, eiga peninga í skattaskjólum, sleppa því að borga skatt og brjóta lög úr ráðherrastól. Það má leyna almenning og fjölmiðla upplýsingum og hóta nafngreindum fjölmiðlum lögsóknum í aðdraganda kosninga. Það má svindla í kosningum. Og nú kemur í ljós hvort það megi atyrða og niðurlægja nafngreint fólk án afleiðinga.
Á þá niðurstöðu treystir Sigmundur Davíð Gunnlaugsson. Að stjórnmálin verði dregin niður í hans svað í stað þess að hann stígi frá til að gefa þeim tækifæri til að batna.
Sigmundur Davíð mun nefnilega ekki hætta í stjórnmálum né á þingi. Það er ómögulegt. Persónuleikinn og sjálfsálitið leyfa það ekki.
Miðflokkurinn yrði sömuleiðis örendur strax, enda ekki hægt að halda sólkerfi gangandi ef sól þess er fjarlægð.
Þannig er staðan. Og við skulum öll fara að venjast henni.
