Arnar Egg­ert Thorodd­sen, aðjunkt við félags­fræð­i-, mann­fræði- og þjóð­fræði­deild við HÍ, segir í sam­tali við Kjarn­ann að út frá fræð­unum séu rann­sóknir stutt á veg komnar en hug­takið hefur aðeins verið í notkun í um þrjú ár þrátt fyrir að sögnin að vera „cancelled“ – eða að vera úti­lok­aður – sé aðeins eldri.

Hann segir það vera áhuga­vert verk­efni fyrir félags­fræð­inga, fjöl­miðla­fræð­inga og mann­fræð­inga að sjá hvernig þessi úti­lokun eigi sér stað því eng­inn einn taki ákvörðun um að úti­loka ein­stak­ling. Frekar sé hægt að segja að ein­hvers konar stemn­ing mynd­ist og í fram­hald­inu verði þessi úti­lok­un.

Til þess að kafa betur ofan í hug­takið sé þó best að taka dæmi. Arnar Egg­ert tekur sjálfur dæmi um það sem liggur næst hjarta hans, tón­list.

„Mig langar til að hlusta á hann af því að lögin hans gleðja mig“

Morrissey er breskur tón­list­ar­maður og kannski mest þekktur fyrir að vera söngv­ari hljóm­sveit­ar­innar The Smiths sem gerði garð­inn frægan á níunda ára­tugnum og þrátt fyrir stuttan feril hafði hljóm­sveitin gríð­ar­leg áhrif á svo­kall­aða indí-tón­list. Söngv­ar­inn hóf sól­ó­feril eftir að The Smiths hættu en hann hefur verið umdeildur til margra ára. Nú er hann sak­aður um öfga­full hægri­við­horf og ras­isma en sjálfur neitar hann slíku.

Arnar Egg­ert seg­ir, þegar hann er spurður út í þá pressu að hætta á hlusta á ákveðna lista­menn vegna gjörða þeirra eða orða, að fólki sé þannig stillt upp við vegg. „Ég er til dæmis ekki per­sónu­lega til­bú­inn að hætta að hlusta á Morriss­ey. Mig langar til að hlusta á hann af því að lögin hans gleðja mig. Sér­stak­lega þá Smiths, ég gæti svo sem lifað af án sól­ó­fer­ils­ins.“

Að hlusta á tón­list er svo per­sónu­leg upp­lifun, að hans mati. „Tón­list skil­greinir þig og er partur af lífi þínu. Það gefur eitt­hvað og lyftir þér upp.“ Svo svekk­elsið verður mikið þegar átrún­að­ar­goðið hagar sé ósæmi­lega eða brýtur af sér með ein­hverjum hætti. Hann spyr hvort það sé þá gild­is­dómur gegn þeim sem hlustar enn á tón­list þess sem hagar sér illa, gild­is­dómur um það hvernig mann­eskja hann er.

Jafn­ingja­þrýst­ingur gæti enn fremur haft áhrif á ákvarð­anir fólks. „Eitt hug­tak úr fjöl­miðla­fræð­inni heitir þagn­ar­svelg­ur­inn, eða „the spiral of silence“ á ensku. Það lýsir sér þannig að ef þú stendur inn í her­bergi með tutt­ugu manns og allir hata til dæmis Morrissey þá er mun lík­legra að þú takir undir það en hitt. Að þú þorir ekki að brjóta gegn fjöld­an­um,“ segir hann.

Ákveðin sjálfs­rit­skoðun á sér stað

Fleiri spurn­ingar vakna þó upp þegar rætt er um tón­list­ar­menn og hvort list þeirra hafi eitt­hvað með per­sónu þeirra að gera. Ein þeirra snýst um tím­ann, þ.e. á hvaða tíma­punkti í ferli tón­list­ar­manns sem er úti­lok­aður sé eðli­legt að hætta að hlusta á hann? Arnar Egg­ert nefnir tón­list­ar­mann­inn Mich­ael Jackson sem dæmi en hann hefur verið ásak­aður í gegnum tíð­ina um gróf kyn­ferð­is­brot gegn börn­um. Arnar Egg­ert spyr í því sam­hengi hvort það sé í lagi að hlusta á plöt­urnar sem hann gerði áður en hann varð full­orð­inn og hver ákveði það í raun.

Hann bendir á að það verði einnig ákveðin sjálfs­rit­skoðun eftir að upp kemst um mál þeirra frægu. „Ég til dæmis er sjálfur hættur að vitna í Woody Allen því ég finn að maður fær alltaf svip. Ég bara sleppi því.“ Þarna á Arnar Egg­ert við um leik­stjór­ann fræga sem hefur verið ásak­aður um mis­notkun á barni.

En hefur hann fundið fyrir því í eigin brjósti hvort hann vilji hætta að vitna í fyrr­nefndan leik­stjóra eða kom þrýst­ing­ur­inn ein­ungis utan frá? „Ég er bara ekki viss – ég er svona mis­volgur og heitur þegar aðilar eiga í hlut. Með Woody Allen er ég hrein­lega ekki viss. Varð­andi Bill Cosby þá finn ég innra með mér að ég hef ekki lyst á því að horfa á þætt­ina hans. Þetta er mjög furðu­legt allt sam­an.“

Bill Cosby er banda­rískur grínisti sem var sak­felldur fyrir tveimur árum fyrir kyn­ferð­is­brot sem áttu sér stað fyrir meira en ára­tug áður. Mál hans varð umtalað – en lengi hafði verði orðrómur um hegðun hans gagn­vart kon­um.

Arnar Egg­ert segir að stóra spurn­ingin sé sú hvort hægt sé að aðgreina lista­mann­inn frá list­inni sjálfri. Hann telur að rosa­lega erfitt sé að svara þeirri spurn­ingu. „Sumir segja að það sé hægt að aðgreina þetta tvennt og aðrir bara alls ekki. Síðan er hægt að rök­ræða það út í hið óend­an­lega. Þetta er í raun stór­heim­speki­leg spurn­ing.“

Úti­lok­un­ar­menn­ing ekki skammar­yrði

Hegðun fólks er oft ólík þeirri sem það sýnir á inter­net­inu. Þannig virð­ist heilt yfir vera auð­veld­ara fyrir fólk að tjá sig og vera leið­in­legt á net­inu, að mati Arn­ars Egg­erts. Auð­veld­ara sé að vera dóna­legur við aðra á net­inu þar sem fólk þurfi ekki standa augliti til auglit­is.

Honum finnst þó ekki vera hægt að ganga svo langt að segja að úti­lok­un­ar­menn­ing sé skammar­yrði, eins og sumir vilja halda fram.

„En um leið tek ég undir það að ákveðin stemn­ing í kringum úti­lok­un­ar­menn­ingu lík­ist norna­brenn­um. Fólk fer offari. Við sjáum stundum hversu mikil hóp­dýr við erum í þessum aðstæð­um, við sveifl­umst með stemn­ingu nán­ast án þess að pæla mikið í því.“

Metoo-­bylt­ingin jákvæð – en stundum hafi verið farið offari

Þegar Arnar Egg­ert er spurður út í hvað það þýðir að axla ábyrgð. Hann bendir á að metoo-­bylt­ingin hafi fellt stóra menn á borð við Bill Cosby og Har­vey Wein­stein. Hann segir að þetta séu aug­ljós dæmi um það sem vannst með metoo.

Kvik­­­mynda­fram­­­leið­and­inn Har­vey Wein­­­stein var dæmdur í 23 ára fang­elsi fyrr á þessu ári fyrir kyn­­­ferð­is­brot og nauð­g­un. Segja má að metoo-­bylt­ingin fyrir þremur árum hafi haf­ist með því að konur stigu fram og greindu frá ósæmi­legri og brot­legri hegðun Wein­steins.

„Þegar við sjáum hreina og beina upp­ræt­ingu á ákveðnu mynstri sem hafði við­geng­ist og við­haldið með rosa­legu félags­neti í kringum hann í ára­tugi. Það segir okkur svo mikið um það hvernig við sem mann­eskjur getum geng­ist við ein­hverju með því til dæmis að segja: „Þú veist hvernig hann er.“ Mér finnst það vera svaka­lega jákvæð þróun að setja mörk við svona hegð­un,“ segir hann.

Þannig hafi metoo-­bylt­ingin verið mjög jákvæð. „En svo eins og með allt þá er stundum farið offari – og það er mjög erfitt að greina hvenær það nákvæm­lega ger­ist. Þá þarf að taka hvert dæmi fyrir sig, vegna þess að þau eru ólík og á mis­mun­andi svið­u­m.“

Hvað þýðir í raun og veru að vera úti­lok­að­ur?

Hinir ýmsu leik­ar­ar, stjórn­mála­menn, uppi­stand­arar og lista­menn hafa opin­ber­lega verið úti­lok­aðir – þ.e. kall­aðir til ábyrgðar fyrir gjörðir sínar af sam­fé­lag­inu. Þá má spyrja hvort það að vera úti­lok­aður á inter­net­inu hafi raunaf­leið­ing­ar. Hefur það raun­veru­leg áhrif á stöðu, vald og áhrif ein­stak­lings­ins?

Fleiri spurn­ingar vakna á borð við hvað það þýði að halda öllu tengsla­neti og starfi þrátt fyrir að vera úti­lok­að­ur. Hefur hug­takið ein­hverja merk­ingu?

Arnar Egg­ert segir að sitt sýn­ist hverj­um. Hann telur þó að fólk sé annað hvort úti­lokað eða ekki. Sumir hafa kom­ist „í gegn“ og telur hann erfitt að segja hvaða þættir það séu sem valdi því að fólk geti haldið áfram að starfa á sama sviði.

„Björn Bragi tók þannig á því að hann fór aftur í grínið og gerði grín að því sem kom fyrir hann. Fólk er mjög mis­á­nægt með þá nálg­un. Það fer kannski líka eftir því hvaða kyni þú til­heyr­ir, ég varð var við það. Þetta að menn hafi – af því að þeir eru í ákveð­inni styrkri stöðu – ein­hvern veg­inn spilað þetta vel,“ segir hann.

Í þessu sam­hengi veltir hann því fyrir sér hvernig hægt sé að mæla hversu alvar­legt brotið þurfi að vera til þess að fólk sé úti­lok­að. „Er í lagi að strjúka óvið­ur­kvæmi­lega? Þarf að nauðga einu sinni, tvisvar eða þrisvar? Hver ákveður það?“ spyr hann.

Um 150 rit­höf­und­­ar, aðgerða­sinnar og fræði­menn, meðal ann­­ars J.K. Rowl­ing, Marga­ret Atwood, Salman Rushdie og Noam Chom­sky, skrif­uðu und­ir opið bréf, sem birt var í júlí síð­ast­liðnum í Harper‘s Mag­azine, þar sem beðið var um svig­rúm til að hafa ólíkar skoð­an­ir. 

„Við verðum að við­halda mögu­leik­anum á því að geta verið ósam­mála í góðri trú án alvar­legra afleið­inga gagn­vart starfs­ferli okk­ar. Ef við stöndum ekki vörð um þann grund­völl sem vinna okkar hvílir á þá getum við ekki búist við því að almenn­ingur eða ríkið standi vörð um hann fyrir okk­ur,“ sagði í loka­orðum bréfs­ins en lesa má bréfið í heild sinni hér að neð­an­.  

Bréfið fékk þó mis­jafnar við­tök­ur. Margir fögn­uðu umræð­unni en aðrir gagn­rýndu þá sem skif­uðu und­ir. Rit­höf­und­ur­inn Jenni­fer Finney Boylan baðst afsök­unar á því að hafa skrifað undir bréfið eftir að hún sá hverjir aðrir skrif­uðu undir það en lík­leg­ast var hún að vísa í und­ir­skrift J.K. Rowl­ing vegna ummæla hennar um trans fólk. 

Erfitt að eiga núanser­aða umræðu um málið

Kjarn­inn leit­aði einnig til Elísa­betar Ýrar Atla­dóttur aðgerða­sinna en hún segir að úti­lok­un­ar­menn­ing sé marg­slungið fyr­ir­bæri. Margir vilji jafn­vel halda því fram að fyr­ir­bærið sé ekki til og að stundum sé auð­velt að vísa því á bug sem beisk­leika yfir því að vera úti­lok­að­ur.

Þá hefur hún enn fremur tekið eftir því að fólk fái ein­hvers konar inter­net-­stig fyrir að úti­loka aðra – meðal ann­ars í formi „læka“ og „end­ur-­tísta“.

Að sama skapi séu lang­há­vær­ustu radd­irnar sem kvarta yfir úti­lok­un­ar­menn­ingu frá þeim sem verið sé að gagn­rýna fyrir ras­isma eða kven­hat­ur. „Þá er auð­velt að taka ekki mark á þeim röddum sem segja að kannski sé þetta orðið vanda­mál,“ segir hún.

Þannig sé erfitt að eiga núanser­aða umræðu um mál­efnið „því allir eru í svo mik­illi vörn og að passa sig svo mikið – og eng­inn vill heldur vera úti­lok­aður sjálf­ur.“ Ef ein­hver spyr hvort umræður á net­inu séu hugs­an­lega að ganga of langt þá séu líkur á að umræðan snú­ist gegn ein­stak­lingnum sem spyr spurn­ing­ar­inn­ar. Þannig sé ákveðin hræðsla við það að tjá sig um úti­lok­un­ar­menn­ingu.

Fólk skipt­ist í tvo hópa

Elísa­bet Ýr segir að við fyrstu sýn virð­ist úti­lok­un­ar­menn­ing vera borð­leggj­andi – en þegar nánar sé að gáð flækj­ast mál­in.

Fólk skipt­ist iðu­lega í tvo hópa varð­andi úti­lok­un­ar­menn­ingu; með eða á móti. „Þetta er aftur á móti miklu núanser­aðri umræða, sér­stak­lega þegar við spyrjum okkur um hvað verið sé að tala. Erum við að tala um stjórn­mála­menn eða instagram-­stjörn­ur?“ spyr hún. Mik­ill munir sé þarna á.

Hún tekur Klaust­ur­málið svo­kallað sem dæmi í þessu sam­hengi. Þar voru stjórn­mála­menn úti­lok­aðir fyrir orð­ræðu sem þeir við­höfðu en þeir héldu störfum sínum áfram þrátt fyrir það eins og ekk­ert hefði í skorist. Hún telur að instagram-­stjarnan ætti hugs­an­lega erf­ið­ara með að jafna sig eftir við­líka útskúfun og koma til baka.

Elísa­bet Ýr bendir enn fremur á að fólk sé í raun aldrei algjör­lega úti­lok­að, þ.e. að ein­hver geri eitt­hvað eða segi sem ekki fellur í kramið og að sá hinn sami eigi aldrei aft­ur­kvæmt á sam­fé­lags­miðla.

Úti­lok­unin end­ist illa

Varð­andi við­brögð fólks við því þegar það mis­stígur sig þá telur Elísa­bet Ýr það skipta máli hvernig ein­stak­ling­arnir sem um ræðir bregð­ist við.

Eitt dæmi þess er þegar Björn Bragi Arn­ars­son, grínisti og uppi­stand­ari, var á sínum tíma úti­lok­aður þegar upp komst um kyn­ferð­is­legt áreiti hans gegn ungri konu í októ­ber 2018 en í kjöl­farið baðst hann afsök­unar og tók stúlkan þeirri afsök­un­ar­beiðni, sem og fjöl­skylda henn­ar.

Elísa­bet Ýr segir að þrátt fyrir allt þá hafi það þó ekki verið umræðu­efnið í raun. „Í þessu til­felli náði umræðan að snú­ast þannig að þetta varð að ómerki­legu og pirr­andi umræðu­efni. Þá nennti eng­inn að hugsa um þetta leng­ur. Hann var þannig „cancelled“ í mjög stuttan tíma.“

Þessi svo­kall­aða úti­lokun end­ist illa, að hennar mati. „Oft endar þetta með meiri vin­sældum ef þau spila þetta rétt. Ég held reyndar að Björn Bragi hafi ekki náð meiri vin­sældum en hann að minnsta kosti kom út á núlli. Þetta hafði engin sér­stök áhrif á hann. Jú, kannski leið honum illa, ég veit það ekki, en von­andi lærði hann eitt­hvað af þessu. En á end­anum var hann ekki að missa nein gigg.“

Það sama megi segja um Egil Ein­ars­son, eða Gillz eins og hann kall­aði sig, en hann var kærður fyrir nauðgun árið 2011 en kærunni var vísað frá á sínum tíma. „Það má ekk­ert segja um hvernig hann var úti­lok­að­ur, þú verður bara kærð,“ segir hún.

Konur lenda verr í hakka­vél­inni en karlar

Elísa­bet Ýr telur ljóst að auð­veld­ara sé að úti­loka konur en karla. „Það er þetta klass­íska kven­hat­ur. Það er svo inn­byggt í okkur að ef kona nær langt þá er ógeðs­lega gaman að sjá hana falla. Djöf­ull finnst fólki það gam­an. Og þá er auð­velt að ná konu niður og skemma fyrir henni frekar en karli því mörgum finnst gaman að sjá karl ná árangri. Ef fólk sér karl­inn rif­inn niður þá er eitt­hvað plott í gangi – en ef konan er rifin niður þá á hún það skil­ið.“

Þessi kynja­vídd er svo lúmsk oft og tíð­um, að hennar sögn. Elísa­bet Ýr segir að Twitter sé ein­stak­lega auð­veldur vett­vangur til að úti­loka fólk, því engin umræða eigi sér raun­veru­lega stað þar. Eng­inn eigi í raun núanser­aða umræðu þar.

„Mér finnst mjög mikið af konum lenda í hakka­vél­inni á Twitter og lenda verr í henni en nokkurn tím­ann karl­ar. Þetta er venju­lega ekki fólk með nein völd, bara fólk sem er orðið opin­berar per­sónur vegna þess að það er orðið vin­sælt á til dæmis Instagram. Ekki þurfi mikið að ger­ast til þess að það verði úti­lok­að,“ segir hún.

Margir til­búnir að vera hneyksl­aðir með þér

Elísa­bet Ýr bendir enn fremur á að sam­fé­lags­miðlar séu orðnir stór hluti af lífi fólks – og telur hún að ekki sé hægt að fella mikla gild­is­dóma á þá, þ.e. hvort þeir séu góðir eða slæmir fyrir umræð­una. „Þetta er líka svo mik­ill hluti af þró­un­inni sem við erum að ganga í gegnum núna. Allt sam­fé­lagið er í raun komið á sam­fé­lags­miðla, ef þú ert ekki á sam­fé­lags­miðlum þá er nær ómögu­legt að vita hvað þú ert að gera. Ertu til í alvör­unn­i?,“ segir hún og hlær.

Það sem sé gott og slæmt við sam­fé­lags­miðla er það sem sé gott og slæmt við fólk almennt. „Þetta er svona ýkt á sam­fé­lags­miðlum vegna þess að það er svo auð­velt að þróa eitt­hvert „trend“ á sam­fé­lags­miðlum – og það er rosa­lega auð­velt að láta hneyksl­un­ina verða stóra vegna þess að það eru svo margir til­búnir að vera hneyksl­aðir með þér og það er hægt að finna mjög rétt­mætar ástæður til þess.“

Hún segir létt í bragði að hún sé síð­asta mann­eskjan til að gagn­rýna það þegar fólk hneyksl­ast á net­inu. „Þetta er samt ákveð­inn þroski sem við göngum nú í gegn­um. Eftir metoo þá fór það að verða þannig að hægt var að kalla fólk til ábyrgð­ar. Við erum enn í þeirri öldu; að krefj­ast ábyrgðar af fólki og að læra hvernig það getur gerst. Ég held að þetta sé partur af þeirri þró­un, við erum ennþá að læra hvernig við getum kraf­ist ábyrgðar og á sama tíma gert það á hátt sem vit er í – og er á ein­hvern hátt upp­byggi­legur fyrir fólkið sem þarf á þessu að halda. Núna er þetta að mörgu leyti nið­ur­rif en mér finnst þetta vera að þró­ast áfram. Hvert það fer er síðan óljóst.“

Erum enn í metoo-­bylgju

Varð­andi metoo-­bylt­ing­una sem hófst fyrir þremur árum og áhrif hennar þá segir Elísa­bet Ýr að sam­fé­lagið sé enn í þeirri bylgju, þrátt fyrir að hún sé ekki eins stór og áður. Þó rís hún á ólíkum stöðum á ólíkum tímum eins og nú er að ger­ast í Dan­mörku. Mis­mun­andi bylgjur eigi sér stað innan ólíkra stétta – bylgjan rís og dalar því á mis­mun­andi tímum á mis­mun­andi stöð­um.

„Hver ein­asta bylgja skilur eftir sig meiri lær­dóm, þannig að fyrstu bylgj­urnar end­uðu í miklu rifr­ildi þar sem allt var brjál­að. Eng­inn vissi hvernig ætti að haga sér,“ segir hún. Núna aftur á móti sé fólk búið að læra af þess­ari fyrstu umræðu – og þannig verði það sífellt skiln­ings­rík­ara.

„Þessi lær­dómur er ennþá að eiga sér stað og mér finnst ég sjá fólk enn vera að átta sig á því hvernig það á að takast á við þessa umræðu vegna þess að nú eru komin for­dæmi sem ekki voru til áður,“ bendir hún ár.

Ekki hægt að aftengja lista­mann­inn frá list­inni – en þetta er ekki svo ein­falt

Hvað á þá að gera við lista­menn­ina sem verða upp­vísir að óvið­eig­andi hegðun og list þeirra? Elísa­bet Ýr seg­ist í því sam­bandi ekki vera með svör á reiðum hönd­um, þau séu vissu­lega ekki aug­ljós.

„Vegna þess að það er ofsa­lega mikið af mik­il­vægri list og mik­il­vægri fram­för þar sem gott fólk hefur komið að. Mér finnst samt ekki að við getum aftengt lista­mann­inn og list­ina. Það er ákveðin mót­sögn; þú getur ekki aftengt hluti sem tengj­ast. Það er bara ekki hægt,“ segir hún.

Hún vill frekar spyrja hvort eitt­hvað gott sé að koma út úr þessu eða hinu verki eða eitt­hvað slæmt. Það finnst henni skipta meira máli en hvort lista­mað­ur­inn sé „skít­hæll eða ekki“. Hvort verkið sé í raun­inni beint eða óbeint að setja slæm við­horf lista­manns­ins út í sam­fé­lag­ið.

„Þannig finnst mér ekki hægt að aftengja lista­mann­inn frá verk­inu en að sama skapi finnst mér skipta máli að horfa á verkið og spyrja hvort það sé að setja slæm við­horf út í sam­fé­lag­ið. Er þetta verk að kenna mér að hata fólk, eða að vera kven­hat­ari eða ekki? Hvað er þetta verk að segja mér?“

Hún hefur mikið velt fyrir sér hug­taki sem nefn­ist skrímsla­væð­ing en með því að afskrímsla­væða ger­endur þá er hægt að gera sér grein fyrir því að góðir menn geta gert slæma hluti. „Mér finnst þetta sam­tal um að aftengja lista­mann­inn lykta af ákveð­inni skrímsla­væð­ing­u.“

Erum öll hluti af heild­inni

Elísa­bet Ýr bendir á vanda þegar við tölum um list og úti­lok­un­ar­menn­ingu sem liggur í því hvort við rétt­lætum sjálf list vegna þess að okkur langar að líka við hana. „Frá hvaða stað kemur rétt­læt­ing­in?“ spyr hún og bætir því við að hún viti sjálf ekki endi­lega svörin við þessum spurn­ing­um.

Elísa­bet Ýr telur enn fremur mik­il­vægt að ein­stak­ling­svæða ekki umræð­una, þ.e. að segja að þetta sé ein­ungis per­sónu­leg ákvörðun hvers og eins. Hún bendir á að við séum öll hluti af heild­inni; partur af kerf­inu. Þetta sé allt hluti af stærri menn­ingu og ef við getum fundið teng­ing­arnar – og gert það á hátt án þess að smána fólk fyrir skoð­anir þess.

Hver er raun­veru­lega með vald­ið?

Þegar talið berst að valdi, hefur Elísa­bet Ýr mikið að segja. Frá því sam­fé­lags­miðlar komu til skjal­anna hefur orð­ræðan verið á þá leið að valdið hafi verið fært að ein­hverju leyti til almenn­ings.

Alltaf þegar hún heyrir orðið vald, þá spyr hún sig: „Hvernig vald?“ Hún segir að vert sé að spyrja þegar talað er um vald hver áhrifin raun­veru­lega séu. Hefur orð­ræða á net­inu virki­lega áhrif á laga­setn­ing­ar? Ef svarið er nei, þá er ekki um raun­veru­legt vald að ræða, að hennar mati.

„Rosa­lega mikið af umræðu sem við eigum sem sam­fé­lag er mjög góð og miklu fleiri taka þátt í henni en áður – en svo er kerfið nákvæm­lega eins og það var fyrir fimm­tíu árum. Þarna sé ég ekki raun­veru­legt vald,“ segir hún.

Athygli á sam­fé­lags­miðlum ekki raun­veru­legt vald

Athygli getur verið afskap­lega yfir­borðs­legt vald, að mati Elisa­betar Ýrar. Hversu mörg „læk“ ein­hver fær á stöðu­upp­færslu á Face­book eða end­ur­deil­ingar á Twitter sé þannig ekki vald. Ein­ungis ef hægt er að gera raun­veru­legar breyt­ingar sé mögu­legt að tala um vald.

Vissu­lega sé auð­veld­ara en áður fyrir fólk að koma sér inn í umræð­una, og jafn­vel færa sér völd – hugs­an­lega sé auð­veld­ara núna að hrinda hug­myndum í fram­kvæmd og ná til fólks sem er með raun­veru­leg völd til að vinna að þeim.

„Ég held aftur á móti að það sé ekk­ert vald falið í umræð­unni, þannig séð. Þetta er kannski svart­sýni en ég hef samt tekið eftir því að þrátt fyrir til dæmis metoo þá eru nákvæm­lega sömu málin í rétt­ar­kerf­in­u.“ Þar breyt­ist lítið sem ekk­ert þrátt fyrir metoo.

Elísa­bet Ýr spyr jafn­framt hvort ein­hver sé raun­veru­lega að hlusta þrátt fyrir að ein­stak­lingar hafi millj­ónir fylgj­enda. „Margir halda að ef þú ert með marga fylgj­endur og færð mörg „læk“ þá sértu með ein­hver völd eða ein­hverja stjórn.“ Hún heldur því fram að hin raun­veru­legu völd liggi hjá þeim sem búa til sjálf lögin og regl­urnar – en ekki þeim sem hafa hvað hæst á sam­fé­lags­miðl­um.

Mik­il­vægt að valda­fólk sé dregið til ábyrgðar

Sam­talið við Elísa­betu Ýr hófst á því að ræða gagn­rýni á úti­lok­un­ar­menn­ingu. Hún vill því taka það sér­stak­lega fram að hún vilji alls ekki að fólk haldi að hún tali gegn því að fólk láti í sér heyra eða að ein­stak­lingar séu dregnir til ábyrgð­ar. „Því mér finnst rosa­lega mik­il­vægt að við getum dregið valda­fólk til ábyrgð­ar. Þá er ég ekki að tala um ein­hverja 16 ára stelpu sem er að vera hálf­viti á inter­net­inu – mér finnst að full­orðið fólk þurfa að haga sér.“

Hún segir að fólk þurfi jafn­framt að geta lært af mis­tökum sín­um. „Ég er viss um að hver ein­asta mann­eskja sem hefur verið á inter­net­inu hefur ein­hvern tím­ann verið hálf­viti þar. Það er bara þannig. Þetta er sann­leik­ur­inn, við getum ekki tekið þessa lær­dóma úr okk­ur. Við þurfum að geta sagt: „Ég hef lært þessa hluti og þeir voru ofsa­lega mik­il­vægir fyrir mig að læra. Þetta er núna í for­tíð­inni hjá mér“ – án þess að ein­hver komi og rifji eitt­hvað eld­gam­alt upp á ein­hverri síð­u.“

Varð­andi það að úti­lok­un­ar­menn­ing sé ofbeldi út af fyrir sig, eins og sumir hafa haldið fram, þá hlær hún og segir að svo sé ekki. „Rosa­lega mikið af fólki sem kallar þetta úti­lok­un­ar­menn­ingu er pirrað yfir því að ein­hver sé dreg­inn til ábyrgð­ar. Að kalla það ofbeldi að benda á ofbeldi eða eitt­hvað sem var gert rangt er ansi fimmára­legt. Ég tek það alls ekki til greina,“ segir hún.