Í nóvember í fyrra opinberuðu Kveikur, Stundin, Wikileaks og Al Jazeera hvernig viðskiptahættir Samherja í Afríku, nánar tiltekið í Namibíu og Angóla, voru á síðustu árum á meðan að fyrirtækið náði undir sig mjög verðmætum hrossamakrílskvóta í löndunum. Samkvæmt umfjölluninni var það gert með mútugreiðslum til ráðamanna og annarra manna úr þeirra nánasta hring. Upphaflega var sagt að þær hefðu numið 1,4 milljarði króna hið minnsta og hófust með því að reiðufé var afhent í íþróttatöskum en tóku svo á sig faglegri mynd og fóru fram í gegnum millifærslur á reikninga í Dúbaí.
Frá því að málið var opinberað hefur það verið til rannsóknar víða um heim. Hér er staða þess í þeim þremur löndum sem mest er vitað um rannsóknir á því.
Á vefnum eJUSTICE Namibia er hægt að nálgast greinargerð ríkissaksóknara Namibíu í málum þar sem krafist er kyrrsetningar á eignum Samherja sem metnar eru á nokkra milljarða króna og kyrrsetningar á eignum sex Namibíumanna sem sitja í gæsluvarðhaldi, og tíu félaga á þeirra vegum. Þetta er meðal annars gert á grundvelli laga um varnir gegn skipulagðri glæpastarfsemi.
Í greinargerðinni er sexmenningunum og fimm Íslendingum, undir forystu Þorsteins Más Baldvinssonar, annars forstjóra Samherja, lýst sem skipulögðum glæpahóp.
Auk þess er fjöldi manns grunaður um að hafa framið víðtæk hegningarlagabrot, meðal annars með því að hafa þegið mútur í skiptum fyrir að afhenda Samherja fiskveiðikvóta.
Þeir sem hafa setið í gæsluvarðhaldi frá því á síðasta ári í sakamálarannsókn namibískra yfirvalda eru Bernhard Esau fyrrverandi sjávarútvegsráðherra, Sacky Shanghala fyrrverandi dómsmálaráðherra, James Hatuikulipi fyrrverandi stjórnandi ríkisútgerðarinnar Fischor og Tamson Hatuikulipi frændi hans, sem einnig er tengdasonur Bernhard Esau, og þeir Ricardo Gustavo, Pius Mwatelulo og Mike Nghipunya. Flestir þeirra hafa þegar verið ákærðir og réttarhöld yfir þeim eiga að hefjast í apríl 2021.
Þrír menn til viðbótar verða ákærðir í málinu. Þeirra á meðal er lögfræðingur að nafni Maren de Klerk, sem fór til Suður-Afríku í upphafi árs og hefur verið þar síðan. Hann fer enn huldu höfði. Hinir tveir, Namibíumennirnir Phillipus Mwapopi og Otniel Shuundifonya, gáfu sig fram við spillingalögregluna ACC í Namibíu í desember.
Engin samningur um framsal er í gildi milli Íslands og Namibíu og engar fréttir hafa verið fluttar af því að stjórnendur Samherja hafi verið yfirheyrðir í Namibíu.
Um tvö aðskilin mál að ræða. Annars vegar er um að ræða Fishcor-málið og hins vegar Fishrot-málið.
Fishcor-málið lýtur að misnotkun stjórnmálamanna og annarra ákærðra á aðstöðu sinni, til þess að hagnast sjálfir á úthlutun aflaheimilda með því að þiggja mútur.
Í Fishrot-málinu er hins vegar sérstaklega til umfjöllunar sá vafasami milliríkjasamningur sem gerður var á milli Namibíu og Angóla um hrossamakrílkvóta. Ríkissaksóknari Namibíu segir samninginn svikamyllu sem sett hafi verið upp með virkri þátttöku Samherja. Í því máli hefur ríkissaksóknari Namibíu sagt ætlan sína að ákæra félög tengd Samherja og stjórnendur þeirra.
Í frétt namibíska fjölmiðilsins Informanté um miðjan desember kom fram að saksóknari hafi sagt fyrir dómi að ríkissaksóknari Namibíu hafi í hyggju að slá málunum tveimur saman í eitt.
Embætti héraðssaksóknara á Íslandi rannsakar atvik sem tengjast Samherja hf., Samherja Holding ehf. og félögum í samstæðu Samherja, einkum í tengslum við starfsemi hennar í Namibíu og Angóla, frá árinu 2011 til dagsins í dag.
Til rannsóknar eru meintar mútugreiðslur starfsmanna og fyrirsvarsmanna Samherja og tengdra félaga til opinberra starfsmanna í Namibíu og Angóla eða til manna sem gátu haft áhrif á ákvörðunartöku slíkra manna. Grunur er um að mútugreiðslur hafi runnið til félaga í eigu þessara manna í tengslum við úthlutun fiskveiðikvóta í Namibíu og Angóla. Auk meintra mútubrota er uppi grunur um að einstaklingarnir sem eru til rannsóknar hafi gerst sekir um peningaþvætti og auðgunarbrot. Þá eru mál Samherja og fyrirsvarsmanna samstæðunnar til skoðunar hjá embætti skattrannsóknarstjóra vegna gruns um að skattasniðganga hafi átt sér stað í tengslum við atferli Samherja í Afríku.
Kjarninn greindi frá því í byrjun september að sex einstaklingar væru með réttarstöðu sakbornings í rannsókn héraðssaksóknara. Þeir voru meðal annars kallaðir til yfirheyrslu vegna málsins í sumar.
Þorsteinn Már Baldvinsson er á meðal þeirra sex einstaklinga sem eru með réttarstöðu sakbornings í rannsókn héraðssaksóknara. Hann hefur lýst sig saklausan af þeim brotum sem hann er grunaður um að hafa tekið þátt í að fremja.
Hinir fimm sem kallaðir hafa verið inn til til yfirheyrslu og fengið réttarstöðu sakbornings við hana eru Ingvar Júlíusson, fjármálastjóri Samherja á Kýpur, Arna McClure, yfirlögfræðingur Samherja og ræðismaður Kýpur á Íslandi, Egill Helgi Árnason, framkvæmdastjóri Samherja í Namibíu, Aðalsteinn Helgason, fyrrverandi framkvæmdastjóri Samherja í Namibíu, og Jóhannes Stefánsson. RÚV greindi frá.
Jóhannes var framkvæmdastjóri Samherja í Namibíu um tíma en lék lykilhlutverk í því að uppljóstra um meintar mútugreiðslur, peningaþvætti og skattasniðgöngu Samherja í umfjöllun Kveiks, Stundarinnar og Al Jazeera um málið sem birtist í nóvember í fyrra.
Norska efnahagsbrotadeildin Økokrim er með millifærslur sem greiddar voru út af reikningum Samherja hjá norska bankanum DNB, sem er að hluta í eigu norska ríkisins, og inn á reikning í Dúbaí, í eigu þáverandi stjórnarformanns ríkisútgerðar Namibíu, til rannsóknar.
Økokrim var að rannsaka hvort að DNB hefði tekið þátt í glæpsamlegu athæfi vegna hlutverks hans í því sem „virðist vera mútugreiðslur sem greiddar voru af bankareikningum félaga Samherja hjá DNB,“ samkvæmt því sem fram kemur í bréfi Økokrim sem finna má í skjölunum, og er dagsett 29. apríl 2020.
Økokrim var að rannsaka hvort að DNB hefði tekið þátt í glæpsamlegu athæfi vegna hlutverks hans í því sem „virðist vera mútugreiðslur sem greiddar voru af bankareikningum félaga Samherja hjá DNB,“ samkvæmt því sem fram kemur í bréfi Økokrim sem finna má í skjölunum, og er dagsett 29. apríl 2020.
Rannsóknin snýr enn sem komið er að uppistöðu að því að komast til botns í því af hverju DNB tilkynnti ekki greiðslur til umrædds félags, Tundavala Invest, til norska fjármálaeftirlitsins sem grunsamlegrar millifærslur.
Í svari við fyrirspurn Kjarnans fyrr í desembermánuði, í tengslum við umfjöllun um rannsókn norskra stjórnvalda, sagði Björgólfur Jóhannsson, annar forstjóri Samherja, að fyrirtækið neiti því alfarið að félög tengd Samherja hafi greitt mútur eða aðrar óeðlilegar greiðslur. „Hvort sem það er í tengslum við reksturinn í Namibíu eða annars staðar. Við lítum svo á að greiðslur, í tengslum við reksturinn í Namibíu, séu lögmætar frá sjónarhóli félaga sem tengjast Samherja. Gildir það um allar greiðslur til félagsins Tundavala Invest.“
DNB lauk viðskiptasambandi sínu við Samherja í lok síðasta árs vegna þess að stjórnendur dótturfélaga sjávarútvegsrisans, sem áttu reikninga í bankanum, svöruðu ekki kröfu bankans um frekari upplýsingar um starfsemi þess, millifærslur sem það framkvæmdi og tengda aðila, með fullnægjandi hætti.
