Á þessum tíma var litið á hið full­valda ríki sem eins­konar svartan kassa, hags­munir rík­is­ins sem heildar voru aðal­at­riðið og fólkið í þeim skipti ekki máli. Ungir menn voru í fyrri heims­styrj­öld­inni látnir slátra hver öðrum í for­inni í nafni rík­is­ins, en slíkur hugs­un­ar­háttur hefur að mestu vikið og mann­rétt­indum almennt farið jafnt og þétt fram. Þessar mis­fal­legu sögur sýna okkur í raun hvernig jólin draga fram mennsk­una, sem er þarna aug­ljós ógn við ríkið og afhjúpa ómennsku ein­ræð­is­stjórna nútím­ans. 

Mis­mun­andi jólasiðir

Flest eigum við Íslend­ingar okkur jólasiði sem standa hjart­anu næst, kristna sem heiðna; laufa­brauðs- og pip­ar­köku­bakst­ur, skreyt­ingar og helgi­hald. Þetta eru siðir sem okkur finnst gjarnan þjóð­legir og hljóti margir að eiga sér langa sögu sem teygi sig aftur í ald­ir. Það á vissu­lega við um suma hverja en þegar vel er að gáð kemur í ljós að rætur þeirra liggja víða, ekki endi­lega mjög djúpt, en þeir hafa síðan þró­ast á mis­mun­andi máta á ferð sinni um heim­inn. 

Gott dæmi er þegar nán­ast öll heim­ili á Íslandi höfðu sjö arma aðventu­ljós í glugga undir lok 20. aldar og hafa lík­lega sum hver enn – vegna þess að Gunnar Ásgeirs­son heildsali, sem meðal ann­ars flutti inn Volvo og Husqu­arna frá Sví­þjóð, rakst á þau þar í landi og hóf inn­flutn­ing til Íslands. Hafa vin­sældir ljósanna verið nefndar sem dæmi um inni­halds­leysi jóla­halds­ins því þetta séu gyð­inga­ljós sem eigi sér engan stað í íslenskri trú eða hefð­u­m. 

Málið er þó ekki alveg svo ein­falt því ljósin byggja á eins­konar aðventu­tré eða kerta­stjökum sem höfðu þekkst í Sví­þjóð frá lokum 19. ald­ar, en þangað barst sið­ur­inn frá Þýska­landi. Jafn­framt má segja  að þetta sýni okkur hvað jólin snú­ast í raun um. Upp­runi hlut­anna eða trú­ar­legur bak­grunnur skiptir ekki öllu máli því á jól­unum reynir fólk að finna það sem færir frið, feg­urð og gleði, sem er sammann­leg­t. 

Jólin hafa þó víða verið nátengd krist­inni trú, eins og hér á Íslandi, þar sem fæð­ing Frels­ar­ans gefur tón­inn hjá mörg­um. Fyrir aðra er þetta alfarið heiðin hátíð enda til komin áður en kristnir menn felldu hana inn í sín hátíða­höld. Hér á norð­ur­hveli eru jól­in, með sinni ljósa­dýrð og huggu­leg­heit­um, kær­komin í svartasta skamm­deg­inu. Þau boða end­ur­komu ljóss­ins með rísandi sól og bjart­ari dög­um, hvað sem trú­ar­brögðum líð­ur. 

Hverjir eiga jól­in?

Þegar eitt­hvað er mönnum jafn kært og jólin er lík­legt að ein­hverjir vilji kasta eign sinni á það. Þó jólin séu frið­ar­há­tíð þar sem flestir reyna að finna hinn sanna jóla­anda og vera góðir við menn og dýr, verður hátíðin sjálf og inn­tak hennar því stundum deilu­efni í sjálfu sér. 

Mis­mun­andi siðir og venjur við jóla­hald geta þannig varpað ljósi á menn­ing­ar­mun í fjöl­menn­ing­ar­sam­fé­lögum eins og Banda­ríkj­un­um. Fyrir jólin í fyrra varð uppi fótur og fit í Wiscons­in-­ríki þegar nýkjör­inn rík­is­stjóri úr röðum demókrata reyndi að höfða til mis­mun­andi sjón­ar­miða og trú­ar­bragða við jóla­skreyt­ing­ar. Til­kynnti hann að hið risa­vaxna jóla­tré sem sett var upp í hvelf­ingu þing­húss­ins yrði kallað hátíða­tré. Þetta fór öfugt í repúblik­ana og þing­menn deildu um málið í rík­is­þing­in­u. 

Slíkar deilur hafa skotið upp koll­inum hér á Íslandi sem hefur þró­ast hratt í átt að fjöl­menn­ing­ar­sam­fé­lagi á aðeins nokkrum ára­tug­um. Íslenskur stjórn­mála­maður lýsti því yfir fyrir nokkru að stríð stæði yfir gegn jól­un­um. Vís­aði hann þar til þess að skóla­börn væru hætt skipu­lögðum heim­sóknum í kirkjur fyrir jól, hætt væri að setja upp jóla­leik­rit og jafn­vel að halda litlu jól­in. Ástæðan var að í sam­fé­lagi þar sem trú­frelsi ríkir mætti ekki skylda alla til að taka þátt í trú­ar­legum athöfn­um.  

Fyrir Íslend­inga sem almennt hafa ekki verið þjak­aðir af trú­ar­hita virð­ist þetta ekki vera mikið til­töku­mál. Sagan um Jesú­barnið og jólin er fyrir mörgum Íslend­ingum hluti af hefð sem jafn­vel örg­ustu trú­leys­ingjum þykir lík­lega bara vænt um. Öðru máli kann að gegna um þá sem taka trú sína mun alvar­leg­ar. Spurn­ingin er svo hversu langt á að ganga í að þókn­ast öllum þeim mis­mun­andi við­horf­um. Kannski felst lausnin í að var­ast að nota þennan nún­ing til að skerpa á and­stæðum og reyna að leysa málið í anda jól­anna.

Hnatt­væð­ing Jóla­sveins­ins

Aðrir siðir og venjur læða sér inn án þess að bein­línis valda deilum og er hinu gamla þá gjarnan varpað fyrir róða án mik­illar eft­ir­sjár. Á fyrri hluta 20. aldar sló Coca-Cola-­fyr­ir­tækið eign sinni á hinn rauð­klædda Santa Claus sem varð þar með þekktur um heims­byggð­ina. Íslend­ingar létu ekki sitt eftir liggja og fljót­lega klædd­ust hinir sann-­ís­lensku jóla­sveinar allir rauðu og hvítu og mild­uð­ust í allri fram­komu. Hafði hún þó þegar farið batn­andi allt frá árinu 1746 þegar lagt var bann við því að for­eldrar hræddu börn sín með jóla­svein­um, með svo­kall­aðri Húsaga­til­skipun. Hættu þá jóla­svein­arnir að vera lífs­hættu­legir og urðu ein­ungis hrekkj­óttir þjóf­ar. 

Sjálf­sagt hefur þó ein­hverjum þótt nóg um þessa inn­rás hins alþjóð­lega stór­fyr­ir­tæk­is. Sé allrar sann­girni gætt er þó skilj­an­legt að blessuðum börn­unum hafi líkað betur við þann bústna rauð­klædda en íslenska frændur hans, trölls­legir ruddar sem þeir voru, mamman át jú börn og skrímslið kött­ur­inn þeirra líka. Að ein­hverju leyti féll hinn góð­legi sveinki betur að hinu ljósum skrýdda jóla­haldi og hefur tekið á sig ein­hvers­konar guð­lega mynd í popp­menn­ingu nútím­ans. 

Á síð­ari árum hafa þeir gömlu íslensku sveinar þó hlotið upp­reist æru og hafa aftur fengið að vera með í jóla­hald­inu. Það er kannski tím­anna tákn að Stúfur sem er þeirra minnstur, mesta mein­leys­is­greyið sem lét sér nægja að stel­ast í við­brunna afganga, er orð­inn þeirra vin­sælastur.

Hnatt­væð­ing sið­væðir

Því hefur verið haldið fram að Íslend­ingar geti þakkað alþjóða­sam­starfi þær fram­farir sem hafa orðið í  sam­fé­lag­inu, sið­menn­ingin og ýmis mann­rétt­indi sem okkur hafa hlotn­ast komi allt að utan. Í því sam­hengi er þessi sam­runi hinna óhefl­uðu íslensku jóla­sveina við Coca-Cola-­svein­inn athygl­is­verður því þar mæt­ast tals­verðar and­stæð­ur. Má hæg­lega nefna það sið­væð­ingu þar sem ofbeld­is­fullu rusta­menn­in, hverra líf gekk út á hús­brot og þjófn­aði, snúa lífi sínu til betri vegar og fara að dreifa gjöfum til barna með bros á vör. 

Þrátt fyrir að ein­hverjir telji sig eiga til­kall jól­anna og vilji hafa þau sam­kvæmt sínu höfði, trú eða hefð­um, þá virð­ist jóland­inn ávallt verða öllu yfir­sterk­ari. Eins og her­menn­irnir sem héldu áfram að frið­mæl­ast við and­stæð­inga sína, með söng, gjöfum og fót­bolta­leik, þvert ofan í skip­anir yfir­manna og hættu á að verða skotnir á færi – þá sigrar mennskan að lok­um. Jólin munu því vænt­an­lega áfram gefa von um kær­leika og frið á jörð, hver sem þyk­ist eiga þau.