Rétt fyrir aldamótin var það reglulegur viðburður hjá unglingum eins og sjálfum mér að safna saman klinki, hringja í landasala og borga honum (aðeins karlar unnu í þessum bransa) 1.500 kall fyrir glæran vökva í ómerktum iðnaðarbrúsa með rauðum tappa.
Þessar umbúðir voru, ef ég man rétt, af sömu gerð og terpentína ver seld í. Og eins heimskulegt og þetta var, þá þótti mér og rúmlega þúsund öðrum 10. bekkingum á Íslandi þetta alveg eðlilegt.
Árið 2001 svaraði 33% af 10. bekkingum því játandi þegar þau voru spurð að því hvort þau hefðu orðið drukkin síðastliðna 30 daga. En á síðustu 15 árum hefur eitthvað breyst. Þegar unglingar á sama aldri voru spurð sömu spurningar árið 2016 svöruðu aðeins um 5% aðspurðra sömu spurningu játandi. Sem þýðir það að ungt fólk í dag drekkur bæði miklu minna áfengi og drekkur minni landa heldur en okkar kynslóð. Húrra!
Þýðir það þá að landi sé á undanhaldi? Eflaust, en þó svo að unglingar drekki minni landa í dag heldur en unglingar tíunda áratugarins þá þýðir það ekki að enginn drekki landa. Og það má meira að segja vel vera að landinn sé enn þá vinsæll, bara meðal eldri hóps. En Þar sem landi er bruggaður og seldur ólöglega er erfitt að segja til um það nákvæmlega hversu mikið af landa er drukkið á Íslandi. það er þó ekki ólíklegt að fjöldi einstaklinga sem hafa komist í kast við lögin vegna ólöglegrar sölu á áfengi sé þokkalegur vísir að því hversu vinsæll landi er.
Frá árinu 2003 virðist vera sem svo að landadrykkja hafi verið á undanhaldi og árið 2008 skráði lögreglan aðeins 7 slík brot. En þessi tala rauk upp á næstu árum og árið 2010 voru skráð 25 slík brot. Og það var þrátt fyrir það að á því tímabili hélt áfram að draga úr unglingadrykkju. Að sjálfsögðu má það vel vera að þessi breyting á brotatíðni sé aðeins tilviljun, en ég held þó að hagfræðiöflin spili sinn þátt.
Fyrir þá sem muna, þá voru árin 2009 og 2010 mögur. Mikill fjöldi Íslendinga misstu vinnuna, ekki var mikið um launahækkanir og verðbólga var há. Há verðbólga án launahækkana þýddi einfaldlega það að fólk hafði þá minna á milli handanna en áður og í þannig umhverfi gat fólk keypt minna af áfengi en áður. Þar sem löglegt áfengi er lúxusvara, í samanburði við landa, þýðir það að fyrir þá sem nú hafa minna á milli handanna og vilja ekki draga of mikið úr áfengisneyslu sinni á krepputímum geta skipta út hluta af sinni áfengisneyslu úr löglegu áfengi yfir í landa.
En svo er önnur breyta sem ég held að skipti jafnvel meira máli: áfengisverð. Það vill nefnilega svo til að á árunum 2003 til 2008, samhliða fækkun áfengisölubrota, lækkaði verð á löglegu áfengi um 21% (í samanburði við verðlag almennt). Á þessu sama tímabili fækkaði brotum tengdum sölu á ólöglegu áfengi úr 33 niður í 7. Sem gefur það til kynna að þegar verð á áfengi lækkar minkar eftirspurn eftir landa.
Að sama skapi, frá árinu 2008 til 2010 gerði bakslag og verð á áfengi hækkaði um 27% (umfram verðlag almennt) og árið 2010 hafði lögreglan hendur í hári 25 landa- og áfengissala. Síðan þá hefur verð á á áfengi aftur dregist til baka og samhliða því hefur brotatíðnin aftur lækkað.
Að sjálfsögðu má það vel vera að þetta sé allt tilviljun. Og kannski er það ekki þannig að þegar verð á áfengi hækkar og laun lækka að fólk drekki ekki meiri landa. Það má líka vel vera að gögn lögreglunnar um ólöglega sölu á áfengi hafi lítið með landasölu að gera. Ég veit nú ekki hversu mikil plága landi er á Íslandi almennt, en Katrín og Bjarni, ef þið hafið áhuga á því draga úr landaneyslu þá gætuð þið prófað að lækkað álögur á áfengum drykkjum.
