Um dag­inn sá ég tíst sem þjóð­ar­ger­semin og gleði­gjaf­inn Felix Bergs­son sendi frá sér. Í því segir Fel­ix: „Æ hvað það væri nú gott að fá góðar fréttir um að bólu­efni sé á leið­inni. þetta gengur eitt­hvað svo hæææægt.” Í tíst­inu deilir hann svo mynd af covid.is sem sýnir hlut­fall bólu­settra eftir aldri. 

Felix Bergs­son, ég end­ur­tek Felix – jákvæðni hold­inu klædd – Bergs­son er að bug­ast á þessu heims­far­alds­á­standi. Felix – ég er alltaf í góðu skapi – Bergs­son hjólar á gjörð­inni. Felix – Gunni og Felix – Bergs­son er á síð­ustu metr­un­um, eins og við hin.

Bugun Felix er eitt­hvað sem þarf að laga. Ef ég á að vakna á morgn­ana og bursta tenn­urnar þá verð ég að vita að Felix Bergs­son sé ekki bug­að­ur. Ég þarf fólk eins og Felix til að halda sjálfum mér á flot­i. 

Felix og fólk sem deilir hans skap­gerð hefur haldið melónkól­ískara fólki eins og mér á floti í þessu ástandi. Og nú er hann hægt og smátt að bug­ast. Mín örlög eru sú að taka við róðr­in­um. Afbuga hann með einu afbug­un­ar­að­ferð­inni sem ég kann: Leið­rétt­ingu vænt­inga í gegnum tölur og töl­fræði.

Við erum í það minnsta ekki Nýja-­Sjá­land

Reyndar hefði ég alveg verið til í að Ísland hefði verið Nýja-­Sjá­land síð­ast­liðið ár. Það er nokkuð ljóst að þeir tóku rétta stefnu í að vernda heima­menn frá vírusnum, án þess að skerpa frelsi fólks of mik­ið. Sam­fé­lags­samn­ingur Íslands var annar og við völdum aðra leið, sem virt­ist alls ekki galin í mars á síð­asta ári og var það heldur ekki.

Við höfum þurft að þola smit, dauða, tak­mark­anir og almenn leið­indi tengd heims­far­aldr­inum og nú snýst allt um bólu­setn­ing­ar, einmitt hlut­inn sem er að buga Fel­ix.

Rúmlega 11% íslensku þjóð­ar­innar hefur fengið í það minnsta eina sprautu. (Ein sprauta virð­ist gera heil­mikið gagn, þó betra sé að fá tvær.) 11% er því miður of lít­ið. Í Ísr­ael hafa um 60% fengið í það minnsta eina sprautu, rúm­lega fjórð­ungur Banda­ríkja­manna og um 42% allra Breta. 

Því má vel vera að Felix – eins og svo margir Íslend­ingar – hugsi með sér: „Af hverju getum við ekki verið Ísra­el? Banda­rík­in? Í það minnsta Bret­land?“

Við reyndum að vera Ísr­a­el. Kári gamli bretti upp á galla­ermarn­ar, tók upp far­síma og hringdi í félaga sína í Pfizer og spurði: „Megum við gera svona eins og Ísra­el?“. Og Pfizer sagði, „nei.“

Banda­ríkin fjár­festu um það bil einni íslenskri lands­fram­leiðslu í það að finna upp bólu­efni, auka fram­leiðslu­getu og koma bólu­efni á mark­að. Þannig gat rík­asta land í heimi komið sér upp nógu magni af bólu­efni á skömmum tíma. Til að tryggja að þetta gengi hratt fyrir sig settu Banda­ríkin líka algert bann við útflutn­ingi bólu­efn­is. Ísland býr hvorki yfir þeirri þekk­ingu, reynslu né fram­leiðslu­getu sem þarf til að finna upp bólu­efni og skella í spraut­ur. Því eru Banda­ríkin ekki bein­línis gott sam­an­burð­ar­land.

Svip­aða sögu er að segja af Bret­um. Þeir fjár­festu í sínum eig­in, nú þegar heimsklassa, lyfja­iðn­aði og pössuðu að inn­lend fram­leiðsla færi ekki úr landi. Módel sem ekki stóð Íslandi til boða.

Eina landið sem mér dettur í hug að sé í raun sam­bæri­legt Íslandi er gamla góða Nýja-­Sjá­land. Lítil eyja, lengst út í rass­gati, með eld­fjöll og jarð­skjálfta, nokkuð svip­aða menn­ingu, tak­mark­aðan lyfja­iðnað og svo gott sem algjör­lega upp á bólu­efna­inn­flutn­ing kom­in. Og þó þeir hafi staðið sig vel í að halda far­aldr­inum í skefj­um, þá er Nýja-­Sjá­land aðeins búið að bólu­setja um 0,5% þegna sinna. 

Þannig getur Felix kannski (von­and­i!) glaðst yfir því að við höfum þó fengið að vera með í sam­starfi Evr­ópu, sem hefur skilað sér þó í því að nú sé um 11% þjóð­ar­innar komin með vörn gegn þess­ari ömur­legu veiru.

Mynd 1: Fjöldi gef­inna bólu­efna­skammta á 100 íbúa á Íslandi og Nýja-­Sjá­landi

Heim­ild: Our World in Data

Ef COVID fer á flug þá höfum við nú þegar bjargað fullt af manns­lífum

Ég ætla aðeins að koma að graf­inu sem tók loftið úr Fel­ix. Grafið sýnir hlut­fall Íslend­inga sem eru bólu­settir eftir aldri. Grafið getur maður lesið á tvenna vegu.

Mynd 2: Hlut­fall bólu­settra Íslend­inga eftir aldri 

Heim­ild: covid.is

Með glasið hálft tómt getur maður lesið úr graf­inu að ofan að stærstur hluti þjóð­ar­innar sé enn ekki full­bólu­settur og langt sé í það að yngri hópar verði komnir með mótefni. Felix á fullan rétt á bugun sinni, aðeins um 7% Íslend­inga yfir 16 ára eru full­bólu­sett­ir. 

En ef glasið er hálf fullt þá má segja að fjöldi full­bólu­settra sem hlut­fall af mann­fjöld­anum sé kannski ekki það eina sem skiptir máli. Þess vegna ætla ég að doka aðeins við og segja ykkur frá Þýska­landi, sem eins og Ísland ein­beitti sér að bólu­setja eldri borg­ara á undan öðr­um. 

Rétt eins og Ísland hefur Þýska­land nú bólu­sett rúm­lega 80% á níræð­is­aldri og yfir, sem er aðeins lægra hlut­fall en á Íslandi. Grafið að neðan sýnir okkur viku­legan fjölda ein­stak­linga sem greinst hefur með COVID-19 á tíma­bil­inu 16. nóv­em­ber 2020 til 21. Mars 2021 í Þýska­land­i. 

• Bláa línan sýnir þró­un­ina hjá ald­urs­hópnum 65-79 ára,
• bleika línan sýnir þró­un­ina hjá þeim sem eru átta­tíu ára og eldri og 
• svarta punkta­línan merkir þá viku sem bólu­setn­ing hófst í Þýska­landi.

Mynd 3: Viku­legur fjöldi greindra COVID-19 smita í Þýska­landi eftir ald­urs­hóp­um, fyrir og eftir að bólu­setn­ing hófst

Heim­ild: Robert Koch-Institut.

Ef bornar eru saman lín­urnar tvær þá er skýrt að sterk fylgni er á milli fjölda smita hópanna tveggja, framan af. Helsti mun­ur­inn var sá að fleiri greindust í eldri en yngri hópn­um. Þessi fylgni var afar sterk, þangað til að bólu­efnið fór að gera sitt. 

Í seinni hluta Jan­úar féll fjöldi greindra COVID-19 smita mikið hraðar í eldri hópn­um, sem byrjað var að bólu­setja, heldur en hjá unga fólk­inu (65-79 ára). Í febr­ú­ar, þegar fjöldi smita fór staðn­andi hjá óbólu­setta hópn­um, hélt fjölda greindra smita áfram að fækka í eldri hópnum og nú mars fer þeim ört fjölg­andi hjá 65-79 ára hópnum á meðan þau eru fá og fjölgar líti­lega hjá eldri borg­ur­um, sem flestir eru bólu­sett­ir.

Dán­ar­tíðni vegna COVID-19 í Þýska­landi hjá 80 ára og eldri er í kringum 23%. Í kringum 70% af öllum dauðs­föllum vegna COVID-19 áttu sér stað í hópi 80 ára og eldri. Nú er þriðja (fjórða? Fimmta? Ég er hættur að telja) bylgjan að skella á í Þýska­landi og vegna breska afbrigð­is­ins reikna sér­fræð­ingar með því að hún verði mikið verri en síð­asta bylgja. Og þó það sé eflaust rétt, þá mega Þjóð­verjar þakka fyrir það að hafa bólu­sett svo stóran hluta við­kvæm­asta hóps sam­fé­lags­ins. Því þó þeir séu stutt komnir á leið, þá þýður þetta að þrátt fyrir að rétt um 10% þjóð­ar­innar hafi fengið sína fyrstu sprautu þá munu lík­lega helm­ingi færri missa lífið í næstu bylgju en hefðu gert það ef ekk­ert bólu­efni væri til.

Á Íslandi hefur COVID-19 legið lengi í dvala en rumskar nú. Því getum við verið þakk­lát fyrir það að 97% allra ein­stak­linga yfir 79 ára (og 40% allra yfir sjö­tug­t!) hafa nú þegar verið bólu­sett­ir. Því er nokkuð ljóst að ef COVID-19 leggur landið undir sig þá mun mann­fallið í það minnsta vera helm­ingi – ef ekki marg­falt – minna en ef ekki hefði verið fyrir bólu­setn­ingu og vand­aða for­gangs­röðun henn­ar. 

Fel­ix, er farið að birta til? 

Í apríl hefst annar árs­fjórð­ungur

Í apríl komum við til með að ljúka því að bólu­setja þessa 14 þús­und ein­stak­linga yfir sjö­tugt sem enn ekki hafa fengið sprautu. Ef ég má draga á for­dæmi Þýska­lands, þá þýðir að sá hópur sem telur 90% allra dauðs­falla verði komin með ein­hverja vernd gegn COVID-19. 

Í apríl má einnig búast við því að um 100 milljón skammtar af bólu­efni verði afhentir í Evr­ópu. Í það minnsta 300 millj­ónir skammtar verða komnir í júní. Ef það gengur eftir þá ætti að vera hægt að gefa vel rúm­lega 70% allra Evr­ópu­búa sína fyrstu sprautu, þar á meðal Íslend­inga í sum­ar. Það hljómar fjar­stæðu­kennt í dag en þetta kem­ur. 

Ekki örvænta Fel­ix. Þrátt fyrir að leið­togar Evr­ópu hafi gert margt rangt, þá megum við þakka fyrir að fá að fljóta með. Ekki vildi ég vera einn á ára­bátnum í þessum ólgu­sjó bólu­efna sem stór­veldin berj­ast á. Við höfum einnig nú þegar bjargað fjölda manns­lífa, þökk sé skil­virkri úthlutun bólu­efna. Og einnig fer dag­inn að lengja fljót­lega. Stíflan fer að bresta og bólu­efni fer að flæða. Og von­andi verður lífið þá aftur eðli­legt.

En þangað til þarf ég Felix Bergs­son. Jákvæðan og pepp­að­an, því COVID-19 hefur nú þegar tekið of mikið frá okkur öllum og ég harð­neita að láta það líka taka góða skapið hans Fel­ix. Hækj­una sem við öll þurfum á þess­ari göngu­deild sem heim­ur­inn er orð­in.