Und­an­farna sól­ar­hringa hafa frá­sagnir þolenda kyn­ferð­is­of­beldis flætt fram í stríðum straumum á sam­fé­lags­miðl­inum Twitt­er, margar undir kass­merk­inu #metoo. Segja má að þetta sé önnur hrina frá­sagna, aðal­lega kvenna, af kyn­ferð­is­legu og kyn­bundnu ofbeldi og áreitni sem rís hér á landi á und­an­förnum fjórum árum. Sög­urnar skipta hund­ruð­um.

Kveikjan í þetta skiptið voru við­brögð sam­fé­lags­ins við því að þjóð­þekktur fjöl­miðla­maður steig sjálfur fram og bar af sér orðróm sem fáir höfðu kom­ist hjá því að heyra dag­ana á und­an. Einn víð­lesnasti vef­mið­ill lands­ins virt­ist lýsa yfir sak­leysi hans í kjöl­far­ið, en ein kona hefur kært mann­inn fyrir lík­ams­árás og önnur sakað hann um kyn­ferð­is­brot.

Kon­urnar hafa ekki stigið fram undir nafni í fjöl­miðl­um, en hafa mátt þola það að vera úthróp­aðar sem bæði lygarar og mann­orðs­morð­ingj­ar. Druslur og hór­ur. Eins og svo margar konur sem á undan þeim komu.

Sjálf­virkur stuðn­ingur við ger­endur

Það sem hefur ein­kennt umræðu síð­ustu daga eru ákveðin von­brigði. Von­brigði og svekk­elsi þolenda ofbeldis yfir því að sam­fé­lag­ið, eða hluti þess og jafn­vel fjöl­miðl­ar, snú­ist eins og á sjálf­stýr­ingu gegn þeim sem stíga fram og segja frá því að þær hafi orðið fyrir ofbeldi.

Á sama tíma fái ger­endur umsvifa­laust stuðn­ing þegar þeir segj­ast sak­laus­ir. Til­finn­ing margra virð­ist sú að það hafi ekki nægi­lega mikið breyst, þrátt fyrir alla þá umræðu sem hefur átt sér stað um kyn­ferð­is­legt og kyn­bundið ofbeldi í íslensku sam­fé­lagi á und­an­förnum árum.

Katrín Jak­obs­dóttir for­sæt­is­ráð­herra sagði í gær að það væri „í raun og veru dap­­ur­­legt að við séum ekki kom­in lengra þrátt fyr­ir #met­oo-­bylgj­una sem var hér 2017.“

Þús­undir kvenna kröfð­ust breyt­inga

Sú bylgja reis á alþjóða­vísu í kjöl­far þess að kyn­bundið ofbeldi valda­mik­illa karla í kvik­mynda­geir­anum í Hollywood var dregið upp á yfir­borð­ið. Þús­undir kvenna hér á landi stigu þá fram með yfir­lýs­ingar og frá­sagnir sem tengd­ust kyn­ferð­is­legri áreitni, kyn­bund­inni mis­munun og ofbeldi.

Þetta voru meðal ann­arra konur sem feng­ust eða fást við stjórn­mál, vís­indi, sviðs­listir og kvik­mynda­gerð. Konur í heil­brigð­is­þjón­ustu, fjöl­miðl­un, flugi og konur í presta­stétt. Konur í mennta­kerf­inu, iðn­grein­um, rétt­ar­vörslu­kerf­inu, verka­lýðs­hreyf­ing­unni og íþrótt­um.

Þetta voru alls konar konur með alls konar sögur sem stöf­uðu af sama kerf­is­læga vanda, ofbeldi og lít­ils­virð­ingu í garð kvenna. Þolenda­skömm og með­virkni sam­fé­lags­ins með ger­end­um. Konur af erlendum upp­runa á Íslandi létu sér­stak­lega í sér heyra og kröfð­ust þess að sam­fé­lagið brygð­ist á sama hátt við frá­sögnum þeirra og frá­sögnum íslenskra kvenna.

Þessi bylgja var í hámæli í sam­fé­lags­um­ræð­unni um nokk­urra mán­aða skeið og sam­kvæmt könnun MMR, sem fram­kvæmd var að vori 2018, töldu lands­menn upp til hópa, eða rúm 70 pró­sent, að umræðan um #metoo hefði verið til bóta fyrir íslenskt sam­fé­lag. Ákall var um breyt­ingar og bæði á vett­vangi stjórn­mála og innan flestra vinnu­staða var ráð­ist í aðgerðir til þess að bregð­ast við #metoo bylt­ing­unni.

Klaust­ur­málið og eft­ir­málar þóttu bakslag

Klaust­ur­málið kom síðan upp á yfir­borðið í nóv­em­ber 2018 og ljóst varð að inni á Alþingi var allur gangur á því hvort #metoo umræðan sem hristi upp svo ræki­lega upp í sam­fé­lag­inu hefði náð til eyrna þing­manna. Í sam­tölum á milli þing­manna – sem nú eru allir í Mið­flokknum – var meðal ann­ars hæðst að #metoo-­sögum og talað með nið­ur­lægj­andi og kyn­ferð­is­legum hætti um stjórn­mála­kon­ur.

Dag­lega vinnu­fé­laga mann­anna og aðrar kon­ur, sem höfðu flestar verið á meðal þeirra um það bil 400 núver­andi og fyrr­ver­andi stjórn­mála­kvenna sem rit­uðu nafn sitt við áskorun þar sem þess var kraf­ist að allir karlar tækju ábyrgð og allir stjórn­mála­flokkar tækju af festu á vanda­mál­inu.

Lilja Alfreðs­dóttir mennta- og menn­ing­ar­mála­ráð­herra lýsti nokkrum þess­ara þing­manna hreint og beint sem ofbeld­is­mönn­um, en einna gróf­ustu ummælin sem við­höfð voru á Klaustri beindust gegn henni. Albertína Frið­björg Elí­as­dóttir þing­kona sagð­ist „eig­in­lega bara kjaft­stopp“ yfir þeim ummælum sem um hana féllu.

Orð Mið­flokks­manna voru for­dæmd víða í sam­fé­lag­inu. Sumir lýstu mál­inu eins og blautri tusku framan í #metoo-­bylt­ing­una og alla þá þolendur kyn­bund­ins ofbeldis sem stigið fram saman og kraf­ist breyt­inga.

Hávær krafa var uppi um afsögn þing­mann­anna, innan þings og utan. Þrjá­tíu og einn þing­maður sagði Frétta­blað­inu að rétt væri að sex­menn­ing­arn­ir, á Klaustri, eða að minnsta kosti sumir þeirra, segðu af sér þing­mennsku. Skoð­ana­kann­anir meðal almenn­ings sýndu mik­inn stuðn­ing við það sama, 74 til 91 pró­sent Íslend­inga voru á því máli að rétt­ast væri að þing­menn­irnir tækju pok­ann sinn.

Klaust­ur­mál­ið, eft­ir­málar þess og litlar afleið­ingar þóttu mörgum á skjön við þá umræðu sem hafði átt sér stað í sam­fé­lag­inu ein­ungis um ári mán­uðum fyrr. „Ger­end­­urn­ir í þessu máli bera gríð­ar­lega mikla ábyrgð og þeir neita að taka hana,“ sagði Þór­hild­ur Sunna Ævars­dóttir þing­maður á mál­þingi um stjórn­málin og #metoo sem fram fór í mars 2019.

Í nýrri bylgju #metoo er kallað eftir því að karlar geri betur en áður. „Ég vil sjá karla hlusta, ég vil sjá karla stíga fram og axla ábyrgð,“ sagði Hanna Björg Vil­hjálms­dóttir kynja­fræð­ingur í við­tali í útvarps­þætt­inum Harma­geddon í gær. Þar sagð­ist hún hrædd um að mik­ill fjöldi karla hefði eitt­hvað á sam­visk­unni.

Venju­legir menn

Miðað við fjölda hörmu­legra frá­sagna kvenna sem hrann­ast hafa upp á sam­fé­lags­miðlum er það ekki ósenni­legt. Sumum sög­unum fylgir að ger­end­urn­ir, sem þolendur rekast á í sínu dag­lega lífi mörgum árum seinna, hafi verið taldir svo „góðir strák­ar“ að ótt­inn við að vera ekki trúað hefði komið í veg fyrir að þolendur opn­uðu sig, fyrr en nú.

En góðir strákar og venju­legir menn geta líka gert slæma hluti. Það þarf ekki að vera neitt skrímsli til þess. Og nú eru þeir hvattir til að stíga fram, gera upp við sam­visk­una, en ekki síst – ræða um hlut­ina sín á milli – svo umræðan í sam­fé­lag­inu fær­ist áfram.

Sömu­leiðis hefur verið kallað eftir því að karlar geri meira til þess að fræða sig um kyn­ferð­is­legt ofbeldi gegn kon­um. Það sé ekki þeirra að upp­fræða karla um hvar mörk í sam­skiptum eigi að liggja.

Á sam­fé­lags­miðlum hafa margir mælt með nám­skeiði Stíga­móta, Banda­menn, þar sem fjallað er um kyn­ferð­is­of­beldi gegn konum með sér­stakri áherslu á hvað karlar geta gert til að berj­ast gegn því.