Ekki minnk­aði óró­inn þegar greint var frá því að hagn­aður Ölmu hafi verið 12,4 millj­arðar króna í fyrra. Ofan á það nam hagn­aður félags­ins á fyrstu sex mán­uðum árs­ins 2022 4,7 millj­örðum króna. Sam­an­lagt hagn­að­ist félagið því um 17,1 millj­arð króna á 18 mán­uð­um, eða um 950 millj­ónir króna að með­al­tali á mán­uði. Í áður­nefndri yfir­lýs­ingu Ing­ólfs sagði að hagn­að­ur­inn væri að mestu til­kom­inn vegna mats­breyt­inga á eignum og hækkun á virði hluta­bréfa sem Alma á í. Þar er um að ræða hluti í fast­eigna­fé­lög­unum Eik, Reitum og Reg­inn sem öll eru skráð á mark­að. Þeir hlutir eru í gegnum dótt­ur­fé­lagið Brim­garða, sem er stærsti ein­staki eig­andi Eikar með 16,5 pró­sent hlut, stærsti einka­fjár­festir­inn í Reitum með 5,6 pró­sent hlut og í Reg­inn með 3,9 pró­sent hlut. Þessi þrjú fast­eigna­fé­lög eru langstærstu slíku félögin á Íslandi. Sam­eig­in­legt heild­ar­mark­aðsvirði þeirra er um 159 millj­arðar króna.

Í eigu fjög­urra systk­ina og fjöl­skyldna þeirra

Undir Ölmu íbúða­fé­lag heyra níu dótt­ur­fé­lög. Auk Brim­garða eru það Alma lang­tíma­leiga ehf., Alma hót­el­í­búðir ehf., FS Glað­heimar ehf., Glað­smíði ehf., Höf­uð­borgin okkar ehf., U26 ehf., Ylma ehf. og 14. júní ehf.

Eig­andi Ölmu er fjár­fest­inga­fé­lagið Langisjór. Það er stór­tækt í mat­væla­fram­leiðslu og á meðal ann­ars Mata hf., Mat­fugl ehf. Sal­at­húsið ehf. og Síld og fisk ehf. Langisjór hagn­að­ist alls um 13,7 millj­arða króna í fyrra og eigið fé þess var 23 millj­arðar króna. Félagið er að í eigu fjög­urra systk­ina: Egg­erts, Guð­nýjar Eddu, Gunn­ars Þórs og Hall­dórs Páls Gísla­sona og fjöl­skyldna þeirra. Á sam­fé­lags­miðlum síð­ustu daga hafa margir hvatt til þess að allar vörur sem fyr­ir­tæki í eigu Langa­sjávar selja verði snið­gengn­ar. Á meðal þeirra er Gunnar Smári Egils­son, for­maður fram­kvæmda­stjórnar Sós­í­alista­flokks Íslands. Færslu hans hefur verið deilt yfir 1.200 sinn­um. 

Langisjór stóð frammi fyrir fleiri vand­ræðum í síð­ustu viku. Á föstu­dag stað­festi Lands­réttur dóm Hér­aðs­dóms Reykja­víkur í máli sem sner­ist um við­skipti með skulda­bréf milli tengdra félaga í sam­stæð­unni sem mynd­uðu skatta­legt tap. Áður hafði rík­is­skatt­stjóri og yfir­skatta­nefnd kom­ist að þeirri nið­ur­stöðu að um sýnd­ar­gjörn­ing hafi verið að ræða til að skapa afföll upp á skulda­bréf­un­um. Þau afföll voru svo nýtt til að lækka skatt­stofn og borga lægri skatta. Annað félagið innan sam­stæð­unn­ar, 14. júní ehf., skap­aði afföll með skulda­bréfa­sölu innan sam­stæðu upp á 859 millj­ónir króna sem nýtt voru til að draga verð­bæt­ur og af­­föll upp á 306 millj­­ón­ir króna frá tekj­um félags­ins um margra ára skeið. Hitt félag­ið, Brim­garð­ar, skap­aði afföll með skulda­bréfa­sölu upp á 1,26 millj­arða króna og dró verð­bæt­ur og af­­föll upp á 940 millj­­ón­ir frá tekj­um fé­lags­ins.

Nú hefur verið stað­fest af rík­is­skatt­stjóra, yfir­skatta­nefnd, Hér­aðs­dómi og Lands­rétti að þetta hafi verið ólög­legt.

Skýrsla gerð árið 2011 af seðla­banka­stjóra og frægum trommara

Ljóst má vera að ofan­greindu að Alma Íbúða­fé­lag er sú ein­ing sem skilar þorra hagn­að­ar­ins í til Langa­sjáv­ar. Félagið rekur á og rekur tæp­lega 1.200 íbúðir sem stað­settar eru á höf­uð­borg­ar­svæð­inu og víðs­vegar um land­ið. 

Langisjór keypti Ölmu í febr­úar í fyrra á um ell­efu millj­arða króna. Alma, sem hafði áður verið í eigu GAMMA, á sér hins vegar lengri sögu, sem teygir sig aftur til árs­ins 2011.

Það ár var Sölvi Blön­dal, hag­fræð­ingur sem var þekkt­astur fyrir að hafa verið trommari og drif­­fjöður hljóm­­sveit­­ar­innar Quaras­hi, og Ásgeir Jóns­­son, þá efna­hags­ráð­gjafi GAMMA og lektor við Háskóla Íslands en í dag seðla­­banka­­stjóri, beðnir um að skrifa skýrslu um fast­­eigna­­mark­að­inn á Íslandi. Þar kom fram að hús­næð­is­verð hefði lækkað mikið árið 2009 og hefði ekki náð sér eftir það. Lítið sem ekk­ert hafði þá verið byggt af nýju hús­næði á Íslandi frá hruni og von var á risa­stórum árgöngum á mark­að­inn. Leig­u­verð hefði söm­u­­leiðis lækkað eftir hrunið og leiga væri 20 til 30 pró­­sent lægri að raun­virði en hún hafði verið árið 2007. Nið­­ur­­staða skýrsl­unnar var að fyr­ir­­sjá­an­­legur skortur væri á hús­næði og að það væri tæki­­færi að mynd­­ast til að fjár­­­festa í íbúð­­ar­hús­næð­i. 

Keyptu upp hús­næði í mið­borg­inni og grónum hverfum

Skýrslan var kynnt fyrir hópi fjár­­­festa á lok­uðum fundi í lok árs 2011. Þeir sáu tæki­­færin söm­u­­leiðis og tveir fag­fjár­­­festa­­sjóð­ir, GAMMA: Centrum og GAMMA: Eclip­se, voru settir á lagg­­irnar til að kaupa upp lítið og með­­al­stórt íbúð­­ar­hús­næði í mið­­borg Reykja­víkur og grónum hverfum í kringum hana. Það var gert án þess að mikið færi fyrir því. Það lá á að ná að kaupa eins mikið og hægt væri áður en að aðrir rynnu á lykt­ina. Það tókst vel. 

Tveimur árum síðar var eft­ir­­spurnin eftir leig­u­hús­næði orðin marg­falt fram­­boðið á slíku. Búið var að stofna leigu­fé­lag, sem síðar fékk nafnið Almenna leig­u­­fé­lag­ið, utan um útleigu íbúð­anna sem sjóð­irnir sem GAMMA stýrðu höfðu keypt, sem voru þá nokkur hund­ruð. Ljóst var á þróun íbúða- og leig­u­verðs að grein­ingin sem sett hafði verið fram í lok árs 2011 hafði verið hár­rétt. Og hækk­­­anir meira að segja meiri en menn reikn­uðu með. Fjár­­­fest­­ar, sem voru meðal ann­­ars líf­eyr­is­­sjóð­ir, högn­uð­ust vel.

„Búa til bólu sem springur eins og graft­ar­kýli á ung­lingi“

Fjár­­­fest­ing í íbúð­­ar­hús­næði er þó ekki eins og að fjár­­­festa í verð­bréfum eða atvinn­u­hús­næði. Hún getur haft bein áhrif á dag­­legt líf fólks. Fyrir því fékk GAMMA og Almenna leigu­fé­lagið að finna.

Fyr­ir­tækið var gagn­rýnt fyrir að hafa skrúfað upp leig­u­verð, fyrir að beita þrýst­ingi á íbúð­­ar­eig­endum í fjöl­býl­is­húsum sem sjóðir þess höfðu keypt sig inn í til að selja og fyrir að vera erfitt í sam­­starfi við aðra íbúð­­ar­eig­endur þegar kom að við­haldi.

Í við­tali við Frétta­­tím­ann sál­uga sem birt var 22. mars 2013 sagði Svanur Guð­­munds­­son, þá for­­maður Félags lög­­giltra leig­u­mið­l­­ara:„ „Þeir eru að búa til bólu sem springur eins og graft­­ar­kýli á ung­l­ingi. Þeir eru líka eins og ung­l­ingar á þessum mark­aði. Þetta eru bara verð­bréfa­mið­l­­arar sem eru í öðrum heimi. Það kæmi mér ekk­ert á óvart að leig­u­verðið þyrfti að hækka um fimm­­tíu pró­­sent til að standa undir verði eign­anna. Þessir menn eru ekki tengdir inn á hinn almenna borg­­ara.“

For­svar­s­­menn GAMMA tóku gagn­rýn­inni illa og töldu hana ómak­­lega. Þeir bentu á að þeir hefðu hvorki verið ráð­andi á leig­u­­mark­aði og að stór­­aukin útleiga á íbúð­­ar­hús­næði til ferða­­manna í gegnum Air­BnB hefði miklu meiri áhrif til hækk­­unar á leig­u­verði en umsvif sjóða GAMMA.

„Óþekkt hús­næð­is­ör­yggi“

Árið 2018 var GAMMA komið í mik­inn rekstr­ar­vanda og greint var frá því að Kvika banki væri að kaupa félag­ið. Þegar þau kaup gengu eftir færð­ist sjóð­ur­inn sem hélt á Almenna leigu­fé­lag­inu til bank­ans, en raun­veru­legir eig­endur þess voru þó fjár­fest­arnir í þeim sjóð­i. 

Vorið 2019 var Almenna leigu­fé­lag­inu breytt í Ölmu. Í til­kynn­ingu vegna þessa sagði að Alma myndi bjóða áður „óþekkt hús­næð­is­ör­yggi“ á íslenskum leig­u­­mark­aði. Til stæði að gefa leigj­endum kostur á að leigja til allt sjö ára á föstu leig­u­verði sem væri ein­ungis tengt vísi­­tölu neyslu­verðs. Allir leigu­samn­ing­ar yrðu gerðir til árs í senn en að ári liðnu hefði leigj­and­inn ein­hliða rétt á að fram­­lengja samn­ing­inn um annað ár. „Þegar samn­ing­ur er fram­­­lengd­ur kem­ur ekki til neinn­ar hækk­­­un­ar á leig­u­verði um­fram breyt­ing­ar á vísi­­­tölu neyslu­verðs og er því leig­u­verð tryggt til allt að sjö ára,“ sagði í til­­kynn­ing­unn­i.

Skömmu áður hafði Ragnar Þór, for­maður VR, mót­mælt fyr­ir­hug­uðum hækk­­unum á leigu hjá Almenna leig­u­­fé­lag­inu með því að hóta að taka út rúma fjóra millj­­arða króna sem VR á í stýr­ingu hjá Kviku. Í bréfi sem stjórn VR birti sagði meðal ann­ars: „„VR hafa borist gögn með sam­­skiptum Almenna leig­u­­fé­lags­ins við nokkra leigj­endur sína þar sem enn á ný er án fyr­ir­vara, eða nokk­­urra hald­­bærra raka, kraf­ist tug­­þús­unda hækk­­unar leigu og leigj­endum settir þeir afar­­kostir að sam­­þykkja hækk­­un­ina ellegar vera hent á göt­una án húsa­­skjóls. Umhugs­un­­ar­frestur sem leigj­endum er gef­inn til að sam­­þykkja eða hafna til­­­boð­inu er ein­ungis fjórir dag­­ar. Ljóst er að tug­­þús­unda hækkun á leigu gerir væntar hækk­­­anir sem VR er nú að semja um við Sam­tök atvinn­u­lífs­ins að eng­u,“ segir í bréf­in­u.“

Eftir fundi milli for­­manns VR­ og fram­­kvæmda­­stjóra Almenna leig­u­­fé­lags­ins var ákveðið að falla frá hækk­­un­inn­i. 

Langisjór keypt svo, líkt og áður sagði, Ölmu í febr­úar í fyrra. Kaupin voru fjár­mögnuð af Arion banka. 

Margir búa við íþyngj­andi leigu­kostnað

Hús­næð­is- og mann­virkja­stofnun (HMS) fær mark­aðs­rann­sókn­ar­fyr­ir­tækið Pró­sent árlega til að gera leigu­kann­anir fyrir sig. 

Í þeirri síðustu, sem var gerð 10. júní til 14. sept­­­em­ber síð­­­ast­lið­inn, að 44 pró­­­sent leigj­enda hjá einka­reknum leigu­fé­lögum á borð við Ölmu greiddu yfir 50 pró­­­sent af ráð­­­stöf­un­­­ar­­­tekjum sínum í leigu. Til sam­an­­burðar greiddu 26 pró­­sent þeirra sem leigðu af óhagn­að­­ar­drifnu leigu­fé­lagi meira en helm­ing ráð­­stöf­un­­ar­­tekna sinna í leig­u. Um 13 pró­­­sent leigj­enda einka­rek­inna leigu­fé­laga eða á almenna mark­aðnum greiða yfir 70 pró­­­sent af ráð­­­stöf­un­­­ar­­­tekjum sínum í leigu en átta pró­­sent þeirra sem leigja af óhagn­að­­ar­drifnum félög­­um. 

Í könn­un­inni kom fram að 84 pró­­sent þeirra sem leigja íbúð af óhagn­að­­­ar­drifnum leigu­fé­lög­um, á borð við Bjarg eða Brí­et, voru ánægðir með hús­næðið sem þeir leigja. Þeir eru ánægð­­­astir allra á leig­u­­­mark­að­i og hjá þeim mælist mesta hús­næð­is­ör­ygg­ið. 

Í könnun sem Öryrkja­banda­lagið (ÖBÍ) lét Félags­vís­inda­stofnun Háskóla Íslands gera nýverið kom fram að fatlað fólk væri mun lík­lega til að vera á leig­u­­mark­aði og borga stærri hluta tekna sinna í hús­næð­is­­kostnað en aðrir á Íslandi. Alls sögð­ust 64 pró­sent svar­enda sem búa í leigu­hús­næði eða við ann­­ars konar búset­u­skil­yrði húsa­­leigu eða afborg­­anir af hús­næð­is­lánum vera þunga eða nokkra byrði.

Í síð­ustu mán­að­ar­skýrslu HMS kom fram að um 28 pró­sent af ráð­stöf­un­ar­tekjum leigj­enda fari að jafn­aði í leigu sem er fjórða hæsta hlut­fallið í löndum OECD. Það er þó mjög svipað hlut­fall og á hinum Norð­ur­lönd­unum enda eru aðstæður hér að mörgu leyti svip­að­ar. Þetta eru til að mynda allt þjóðir þar sem tekjur eru háar og tekju­jöfn­uður mik­ill í sam­an­burði við önnur lönd.