Af einhverri ástæðu vekja frásagnir af illsku upp einkennilegar kenndir í fólki – illvirki eru á einhvern illskýranlegan hátt heillandi og forvitnileg. Þetta er ekki alfarið seinni tíma fyrirbæri, heldur hafa óþokkar og níðingar fangað hugi manna í margar aldir.
Ein slík frásögn er sagan af franska aðalsmanninum Gilles de Rais, sem fæddist árið 1405 inn í auðuga ætt á Bretagneskaga. Eftir að hafa gegnt lykilhlutverki í liði Frakka í hundrað ára stríðinu voru bornar á hann sakir um að hafa rænt, misnotað og myrt tugum barna. Fyrir það var hann sakfelldur og tekinn af lífi, síðan þá hefur nafn hans verið samtvinnað glæpunum sem hann var sakfelldur fyrir, en síðustu áratugi hafa margir gengið fram fyrir skjöldu til að hreinsa mannorð de Rais.
Ættarlaukur á framabraut
Gilles de Rais missti foreldra sína ungur að aldri, en var fóstraður af afa sínum. Fimmtán ára gamall gekk de Rais að eiga aðalsmey eina af enn betri og ríkari ættum, sem var níu árum eldri.
Þetta voru annars sérstaklega viðsjárverðir tímar í sögu Bretagne og Frakklands alls. Hið svokallaða Hundrað ára stríð hafði staðið linnulítið milli Englands og Frakklands frá árinu 1337, í fyrstu vegna deilna um tilkall til frönsku krúnunnar.
Piltur gat sér snemma gott orð fyrir herkænsku og vígfimi, en stökk fram í sviðsljósið aðeins sextán ára að aldri þegar hann lék lykilhlutverk í að frelsa Greifann af Bretagne úr haldi óvildarmanns í héraðinu. Upp úr því fékk hann boð um sæti við hirð ríkisarfans (síðar Karls VII) og frá árinu 1427 var hann stjórnandi við her konungs. Þar vann hann sér ýmislegt til frægðar, en hann þótti fífldjarfur og óttalaus á velli – sem telst jafnan til kosta allt fram að því augnabliki að það gerir það bara alls ekki.
Á vígvelli með Jóhönnu af Örk
Allt virtist hins vegar ætla að ganga upp hjá de Rais, meira að segja þegar ríkisarfinn skipaði hann árið 1429 tilsjónarmann með táningsstúlku frá Orléans sem hafði fengið mannaforráð í hernum, Jóhönnu nokkurri, síðar kenndri við Örk, og var við hlið hennar þegar lið undir forystu Jóhönnu vann merka sigra gegn Englendingum, meðal annars við Orléans.
De Rais var gerður að Marskálki í franska hernum, sem var mesti heiður sem hægt var að ná innan hersins.
Eftir herþjónustu
Eftir að Jóhanna af Örk og var brennd á báli fyrir villutrú árið 1431 fór de Rais að draga sig í hlé í hernaði og hann varði mestum tíma heima í kastala sínum, Chateau Tiffauges, við að sólunda ættarauðnum í alls kyns prjál, uppákomur, tónlist og ritverk. Meðal annars lét hann reisa stærðarinnar kapellu, en leiddist líka út í fikt við dulspeki, gullgerð og fjölkynngi.
Um þetta leyti fór að bera á sögum um brotthvörf tuga barna í héraðinu í kring. De Rais var hins vegar ekki tekinn höndum fyrr en árið 1440 eftir að hann hafði rænt presti nokkrum, í ótengdu máli.
Dómurinn var ekki að taka á honum með neinum silkihönskum heldur ákærði hann í fjölmörgum liðum, meðal annars fyrir villutrú, barnaníð og morð á 140 börnum.
De Rais játaði svo á sig þá glæpi sem hann var sakaður um en á bak við játninguna lá hótun um svívirðilegar pyntingar, og, það sem de Rais kveið ekki síður, bannfæringu.
Skemmst frá að segja var de Rais sakfelldur og tekinn af lífi – hann var hengdur og brenndur samtímis – í október það sama ár í borginni Nantes, og við tóku 550 ár þar sem fáir voru til að bera brigður á dóminn, þrátt fyrir að svo hafi viljað til að dómararnir sem kváðu upp dóminn hafi verið svo vel í sveit settir að eftir dauða de Rais féllu allar hans eignir þeim í skaut.
Aukinheldur voru engin sönnunargögn í málinu sem hönd á festi, engin alvöru vitni, engin lík og ekki neitt.
Þegar komið var fram á tíunda áratug síðustu aldar var nokkur ferðamannaiðnaður tengdur kastala de Rais og meintum glæpum hans. Ferðamálayfirvöld í Bretagne vildu koma sögu hans á prent til að vekja enn frekari athygli, en rak í rogastans þegar höfundurinn sem þau réðu skilaði af sér bók þar sem sakleysi de Rais var haldið fram.
Upp úr því spratt nokkur umræða og í framhaldinu var skipaður eins konar gerðardómur, sem komst árið 1992 að þeirri niðurstöðu að de Rais hafi ekki verið sekur – eða alltjent að þær sannanir sem fyrir lágu hafi ekki átt að nægja til að sakfella hann. Þarna hafi annað og fleira legið að baki, einna helst andúð kirkjunnar manna á honum og uppátækjum hans, og ekki síst græðgi dómaranna í að komast yfir eignir hans.
Í þessu samhengi er oft vísað í „játningarnar“ sem rannsóknarrétturinn fékk upp úr fólki og hversu áreiðanlegar þær þykja í dag.
Vangaveltur af þessu tagi gagnast de Rais sjálfum vitanlega ekki nokkuð og hann á enga afkomendur sem tala máli hans, en það er með þetta eins og mörg önnur óhugguleg mál. Það liggur svo skrambi áhugaverð saga þarna að baki.
