Fyrsta ráðu­neyti Katrínar Jak­obs­dóttur tók við völdum 30. nóv­em­ber 2017. Annað ráðu­neyti henn­ar, skipað sömu flokkum en með breyttri verka­skipt­ingu og fleiri ráð­herrum, sett­ist að völdum 28. nóv­em­ber 2021.

Líkt og Katrín benti sjálf á í við­tali við Frétta­blaðið vegna fimm ára setu sinnar sem for­sæt­is­ráð­herra þá lit­að­ist síð­ari hluti síð­asta kjör­tíma­bils nán­ast að öllu leyti af heims­far­aldri kór­ónu­veirunn­ar. Hefð­bundin stjórn­mál voru tekin úr sam­bandi. „Það víkja öll önnur mál, það rífst eng­inn um hvað eigi að vera í mat­inn þegar húsið brenn­ur,“ sagði for­sæt­is­ráð­herra. 

Þótt mörgum finn­ist eins og far­ald­ur­inn hafi staðið yfir í tíu ár fyrir tíu árum síðan þá var tak­mörk­unum vegna sótt­varna ekki aflétt að fullu og end­an­lega fyrr en 25. febr­úar síð­ast­lið­inn, tveimur árum eftir að veiran lét fyrsta á sér kræla hér­lend­is. 

Þess vegna voru síð­ustu þing­kosn­ingar haldnar í póli­tísku tóma­rúmi. Far­aldr­inum var ekki lokið og afleið­ingar efna­hags­legra aðgerða stjórn­valda vegna hans voru ekki nálægt því að fullu komnar fram. Stýri­vextir voru 1,25 pró­sent og verð­bólgan 4,4 pró­sent. Rík­is­stjórnin gat rétti­lega upp­skorið fyrir að hafa fylgt í meg­in­at­riðum ráð­gjöf sér­fræð­inga þegar kom að aðgerðum til að verja líf og heilsu lands­manna, og naut þess líka að líf fólks á Íslandi var háð miklu minni tak­mörk­unum en í flestum öðrum ríkjum heims. 

Póli­tíska svika­lognið liðið hjá

Við þessar aðstæður gat Sjálf­stæð­is­flokk­ur­inn til að mynda farið í kosn­inga­bar­áttu þar sem for­maður hans lof­aði því að vextir yrðu lágir til fram­­búðar ef fólk myndi bara kjósa Sjálf­­stæð­is­­flokk­inn. Hann einn gæti víst varið stöð­ug­leik­ann og ef öðrum yrði hleypt að myndi verð­bólgan fara af stað. „Reikn­ing­­ur­inn fyrir lof­orða­listana birt­ist okkur öllum í hærra vöru­verð­i,“ skrif­aði Bjarni Bene­dikts­son fyrir rúmu ári síð­an. 

Vinstri græn gátu keyrt sína kosn­inga­bar­áttu á Katrínu Jak­obs­dóttur og miklum per­sónu­legum vin­sældum hennar sem ná langt út fyrir raðir flokks­ins. Kann­anir í aðdrag­anda kosn­inga sýndu að næstum sex af hverjum tíu vildu hana áfram sem for­sæt­is­ráð­herra þrátt fyrir að flokkur Katrínar stefndi í refs­ingu í kosn­ing­unum og umtals­vert fylgis­tap. „Það skiptir máli hver stjórn­ar“ var slag­orðið í aug­lýs­ingum flokks­ins, sem allar hverfð­ust um Katrínu. Með þessu tókst að lág­marka afhroðið og Vinstri græn töp­uðu bara þriðj­ungi fylgis síns milli kosn­inga á því að gera mála­miðl­anir um allt sem áður ein­kenndi flokk­inn til að kom­ast að völd­um. Fram­sókn­ar­flokk­ur­inn græddi allra mest á póli­tíska svika­logn­inu, enda það stjórn­mála­afl sem hefur mestu aðlög­un­ar­hæfn­ina að því ástandi sem ríkir hverju sinni. Þegar póli­tísk hug­mynda­fræði hefur verið tekin úr sam­bandi tíma­bundið er flokk­ur­inn í ess­inu sínu og allt í einu taldi ólík­leg­asta fólk það vera góða hug­mynd að kjósa bara Fram­sókn, án þess að átta sig almenni­lega af hverju.

Tjöldin falla

Nú er staðan hins vegar afar breytt. Stýri­vextir hafa verið hækk­aðir upp í sex pró­sent. Verð­bólgan er 9,3 pró­sent og hefur mælst yfir níu pró­sent frá því í júlí, þrátt fyrir að hér sé engin orku­kreppa. Krónan hefur veikst um tæp níu pró­sent gagn­vart evru og um 14 pró­sent gagn­vart Banda­ríkja­dal frá því í byrjun árs 2020 sem gerir allan inn­flutn­ing miklu dýr­ari og rýrir virði þeirra íslensku króna sem launa­fólk þénar í alþjóð­legum sam­an­burði.

Þessi staða bítur fyrst og síð­ast á þeim sem lifa enn í veru­leika íslensku krón­unn­ar, sem leik­stýrt er af Ásgeiri Jóns­syni seðla­banka­stjóra. Það eru launa­fólk í land­inu og minni fyr­ir­tæki. Flest stærstu fyr­ir­tæki lands­ins sem stunda útflutn­ing eru fyrir löngu búin að yfir­gefa krón­una, gera upp í öðrum gjald­miðlum og fjár­magna sig að stórum hluta í öðrum löndum þar sem vaxta­stigið er ekki galið. 

Kaup­mátt­ar­aukn­ing almenn­ings sem féll til á síð­ustu árum, aðal­lega  vegna upp­gangs í ferða­þjón­ustu og þrátt fyrir stjórn­völd ekki vegna þeirra, er byrjuð að étast upp (kaup­máttur reglu­legs tíma­kaups er nú svip­aður og í byrjun árs 2021) og hratt gengur hjá mörgum á sparn­að­ur­inn sem safn­að­ist upp í aðgerð­ar­leysi kór­ónu­veirunn­ar. Eftir standa fjöl­mörg heim­ili með stór­aukna greiðslu­byrði hús­næð­is­lána, miklu hærri dag­leg útgjöld vegna þess að verð­lag á nauð­synja­vöru hefur rokið upp og veik­ingu krón­unnar sem hefur rýrt virði þeirra pen­inga sem launa­fólk þénar í alþjóð­legum sam­an­burð­i. 

Þetta er staða sem bitnar skarpt á við­kvæm­ustu hópum sam­fé­lags­ins, þeim sem hafa lægstu tekj­urn­ar, en er líka farin að bíta milli­stétt­ina fast. Við­brögð seðla­banka­stjóra við áhyggjum þessa hóps hafa verið þau að ungt fólk verði bara að búa lengur heima hjá for­eldrum sínum en þau ætl­uðu, að venju­legt launa­fólk verði að hætta að eyða pen­ingum og að sökin á ástand­inu liggi hjá þeim sem fara til Tenerife í frí. Hrok­inn og skort­ur­inn á jarð­teng­ingu minnir mjög á orð­ræð­una fyrir hrun þegar almenn­ingi var kennt um ástand­ið, sem banka­menn­irnir og lukku­ridd­ar­arnir á spor­baugnum í kringum þá sköp­uðu, vegna þess að hann hafði fjár­fest í flat­skjám. 

Ríkið sem gerði ríka miklu rík­ari

Það ástand sem ríkir er afleið­ing af póli­tískum aðgerð­um. Þeirri leið sem farin var til að mæta efna­hags­legum afleið­ingum kór­ónu­veiru­far­ald­urs­ins með því að dæla fjár­munum inn á eigna­mark­aði með þeim afleið­ingum að íbúða­verð hækk­aði um 50 pró­sent frá byrjun árs 2020, með til­heyr­andi stór­kalla­legum áhrifum á verð­bólgu. Þótt launa­fólk hafi ekk­ert grætt á þessu nema eignir á pappír og miklu hærri afborg­anir fyrir þak yfir höf­uðið hafa fjár­magns­eig­end­ur, sem eiga fjölda fast­eigna og hluta­bréf, makað krók­inn.

Fjár­magnstekjur juk­ust um 65 millj­arða króna milli 2020 og 2021 og voru 181 millj­arður króna. Alls fór 81 pró­sent þeirra tekna til rík­ustu tíu pró­sent lands­manna. Miðað við hvernig málum hefur verið háttað á síð­ustu árum má ætla að rík­asta eitt pró­sentið hafi tekið til sín helm­ing fjár­magnstekna, um 90 millj­arða króna. Úr því fæst þó ekki skorið fyrr en fjár­mála- og efna­hags­ráð­herra svarar útistand­andi fyr­ir­spurn um málið sem hann hefur dregið í rúma tvo mán­uði að svara. 

Ráð­stöf­un­ar­tekjur þeirrar tíundar lands­­­manna sem höfðu hæstu tekj­­­urn­­­ar, og hafa helst tekjur af fjár­­­­­magni, juk­ust um tólf pró­­­sent á föstu verð­lagi á einu ári. Restin af lands­­­mönn­um, 90 pró­­­sent, juku sínar ráð­­­stöf­un­­­ar­­­tekjur á raun­virði um fjögur pró­­­sent. Því juk­ust ráð­­­stöf­un­­­ar­­­tekj­­­ur, laun að frá­­­­­dregnum sköttum og öðrum lög­­­bundnum gjöld­um, efstu tíu pró­­­sent­anna þrefalt á við aðra þegar þær eru reikn­aðar á föstu verð­lagi. Þessi kjaragliðnun milli launa­­fólks og fjár­­­magns­eig­enda hefur raunar verið að eiga sér stað frá 2011, þótt hún hafi verið ýkt­ust á síð­­asta ári. 

Með því að hækka fjár­magnstekju­skatt um þrjú pró­sentu­stig væri hægt að auka tekjur vegna hans um rúma fimm millj­arða króna. Rík­ustu tíu pró­sent lands­manna myndu greiða 87 pró­sent þeirrar hækk­un­ar.

Það er bull­andi góð­æri … hjá fjár­magns­eig­endum

Það er hægt að tína fleira til. Met­hagn­aður var í sjá­v­­­­ar­út­­­­­vegi í fyrra, þegar geir­inn hagn­að­ist um 65 millj­­­örðum króna eftir skatta og gjöld. Alls jókst hagn­að­­­ur­inn um 124 pró­­­sent milli ára. Á sama tíma greiddu sjá­v­­­­ar­út­­­­­vegs­­­fyr­ir­tækin 22,3 millj­­­arða króna í öll opin­ber gjöld. Veið­i­­­­gjöld, tekju­skatt og trygg­inga­gjöld. Það þýðir að rúm­­­lega fjórð­ungur af hagn­aði fyrir greiðslu opin­berra gjalda fór til hins opin­bera en tæp­­lega 75 pró­­sent varð eftir hjá útgerð­­ar­­fyr­ir­tækj­u­m. 

Þrír stærstu bankar lands­ins græddu 81,2 millj­arð króna í fyrra og hafa grætt 60 millj­arða króna á fyrstu níu mán­uðum yfir­stand­andi árs. Hagn­að­ur­inn í ár er meðal ann­ars vegna þess að bank­arnir hafa dælt út íbúða­lánum sem bjó til bólu og stór­aukið vaxta­mun sinn, sem var þegar miklu hærri en í öllum við­mið­un­ar­lönd­um, og fyrir vikið uxu vaxta­tekjur þeirra um 22 pros­ent milli ára, eða 16,9 millj­arða króna. 

Banka­skattur var lækk­aður í far­aldr­inum til að auka svig­rúm banka til útlána og lækka vaxta­mun. Á næsta ári er áætlað að skatt­ur­inn skili 5,9 millj­örðum króna í rík­is­kass­ann en ef hann hefði hald­ist óbreyttur myndi hann skila 15,3 millj­örðum króna. Á árinu 2023 mun þessi aðgerð því færa bönk­unum 9,4 millj­arða króna sem hefðu ann­ars farið í rík­is­sjóð, og sam­neysl­una. Þetta svig­rúm, og annan hagn­að, hafa stóru einka­bank­arnir tveir, Arion banki og Íslands­banki, notað til að greiða út til hlut­hafa. Arion banki hefur greitt út 60 millj­­­­arða króna til hlut­hafa sinna á tveimur árum. Bank­inn hefur þegar boðað áform um að greiða enn meira út til þeirra í fyr­ir­­­­sjá­an­­­­legri fram­­­­tíð þannig að útgreiðsl­­­­urnar nálgist 90 millj­­­­arða króna. Íslands­­­­­banki greiddi hlut­höfum sínum 11,9 millj­­­­­arða króna í arð vegna síð­­­asta árs. Auk þess kom fram fyrr á þessu ári að stjórn bank­ans stefni að því að greiða út 40 millj­­­­­arða króna í umfram eigið fé fyrir lok næsta árs. Þegar hefur verið sam­­­þykkt end­­­ur­­­kaupa áætlun fyrir 15 millj­­­arða króna í ár. 

Í umfjöllun Inn­herja um nýlegt verð­mat á Eim­skip sagði að árið 2021, þegar fyr­ir­tækið skil­aði met­hagn­aði, hefði verið „al­gjer sprengja“ í rekstri fyr­ir­tæk­is­ins og að árið í ár yrði enn betra. 

Útgreiðslur skráðra félaga í Kaup­höll í formi arð­greiðslna og end­ur­kaupa á bréfum í fyrra voru yfir 80 millj­arðar króna. Í ár liggur nokkuð ljóst fyrir að þær verði yfir 200 millj­arðar króna, án þess að þeir tæp­lega 55 millj­arðar króna sem Sím­inn og Origo ákváðu að greiða hlut­höfum sínum út eftir að hafa selt ann­ars vegar Mílu og hins vegar stóran hlut í Tempo til erlendra fjár­festa sé teknir með. 

Sam­an­dregið er því góð­æri hjá fjár­mála­öfl­un­um. Og við skulum muna að nær öll stærri fyr­ir­tæki á Íslandi sem eru ekki fyrst og síð­ast í útflutn­ingi starfa annað hvort á ein­ok­un­ar- eða fákeppn­is­mark­aði, varin fyrir erlendri sam­keppni með íslenskri krónu og sam­vinnu­þýðum íslenskum stjórn­mála­öfl­u­m. 

Inn­lán fyr­ir­tækja vaxið um 83 pró­sent frá 2020

Í nýrri skýrslu Kjara­töl­fræði­nefndar segir að við­spyrnan hér­lendis hafi verið mun kröft­ugri en í helstu við­skipta­lönd­un­um. Gangi spár áranna 2022 og 2023 eftir verður sam­an­lagður hag­vöxtur hér rúm­lega 8,6 pró­sent sam­an­borið við 3,7 pró­sent að með­al­tali innan OECD land­anna og 2-4 pró­sent á öðrum Norð­ur­lönd­um. Þetta er langt umfram fyrri spár og bendir til þess að kakan sé að stækka. Það sé nóg til. Bara ekki til að borga í sam­neyslu né til að hækka laun til að mæta afleið­ingum verð­bólg­unnar og vaxta­hækk­ana. 

Eitt sýni­legt dæmi um þetta eru inn­lán atvinnu­fyr­ir­tækja. Pen­ing­arnir sem þau eiga á banka­bók. Í lok febr­úar 2020, þegar kór­ónu­veiru­far­ald­ur­inn skall á, áttu atvinnu­fyr­ir­tæki lands­ins 408 millj­arða króna inni á bók. Um síð­ustu ára­mót, eftir tveggja ára heims­far­aldur þar sem íslenska ríkið var rekið í 275 millj­arða króna halla, höfðu inn­lánin vaxið upp í 596 millj­arða króna, eða um 188 millj­arða króna. Það sem af er árinu 2022 hafa þau vaxtið um 151 millj­arð króna upp í 747 millj­arða króna. 

Það þýðir að frá því í febr­úar 2020 hafa inn­lán íslenskra atvinnu­fyr­ir­tækja vaxið um 339 millj­arða króna, eða 83 pró­sent. Á sama tíma hafa inn­lán heim­ila, sem gátu litlu eytt í heims­far­aldr­inum og sæta núna skömmum seðla­banka­stjóra fyrir að fara offari í eyðslu, auk­ist um 17 pró­sent. Til heim­ila telj­ast líka margir fjár­magns­eig­end­ur, sem tók til sín stærstan hluta fjár­magnstekna í far­aldr­in­um. 

Meltið þessar tölur aðeins.  

Verja kerfi sem gagn­ast bara sumum

Eftir að kór­ónu­veiru­á­standið rann af þjóð­inni hafa orðið mark­tækar breyt­ingar á stjórn­mála­legri afstöðu henn­ar. Búið er að stinga stjórn­mál­unum aftur í sam­band. Og ósann­girni þess efna­hags­lega ástands sem lýst er hér að ofan hefur orðið skýr­ari í hugum sífellt fleiri. Sama fólk finnur líka til­finn­an­lega hvernig vel­ferð­ar­þjón­ustan hefur verið kerf­is­bundið veikt sem leiðir til að mynda til meiri kostn­að­ar­þátt­töku á ýmsum sviðum heil­brigð­is­þjón­ustu, lengri biðlista og þess að það tekur margar vikur að fá tíma hjá heim­il­is­lækni. Nú á að leysa þessi vanda­mál með því að auka einka­rekst­ur, og þar með ná póli­tísku mark­miði þeirra sem stóðu fyrir þreng­ing­un­um. Tvö­falt heil­brigð­is­kerfi er að festa sig í sessi. Slíkt var ekki á lof­orða­lista að minnsta kosti hluta þeirra flokka sem mynd­uðu rík­is­stjórn eftir síð­ustu kosn­ing­ar. Það hefur aldrei verið kosið um þetta. Raunar skrif­uðu 85 þús­und manns undir und­ir­skrifta­söfn­un, þá stærstu í Íslands­sög­unni, fyrir nokkrum árum sem sner­ist um að hækka fram­lög til heil­brigð­is­kerf­is­ins í ell­efu pró­sent af lands­fram­leiðslu. Afstaða þjóð­ar­innar er því nokkuð skýr.

Fleira og fleira fólk er að sjá það skýrt að sitj­andi rík­is­stjórn byggir til­veru sína á að verja og ýkja kerfi sem gagn­ast ekki lengur þorra íbúa. Kerfi pils­fald­ar­kap­ít­al­isma, stroku­spill­ing­ar, vel­ferð­ar­kerfasvelt­is, skattaí­viln­ana fyrir betur setta og stöð­ug­leika þeirra sem þurfa ekki að not­ast við íslensku krón­una. 

Þeir sem styðja ofan­greint ástand eru fyrst og síð­ast kjós­endur Sjálf­stæð­is­flokks­ins. Hann hefur enda staðið í stað í fylgi það sem af er ári þrátt fyrir að yfir 60 pró­sent lands­manna van­treysti for­manni hans. Hinir stjórn­ar­flokk­arnir tveir segj­ast standa fyrir meiri jöfn­uð, rétt­lát­ara þjóð­fé­lag sem byggir á sam­vinnu og sam­fé­lags­vit­und, og tala þannig á tylli­dög­um. Þær áherslur birt­ast hins vegar ekki í verkum rík­is­stjórn­ar­innar sem þeir sitja í undir Sjálf­stæð­is­flokkn­um. Þar ríkir fyrst og síð­ast ein­stak­lings­hyggju Thatcher­ismi með íslensku bland­i. 

Þriðj­ungur þjóð­ar­innar styður Sam­fylk­ingu og Pírata

Sam­kvæmt Gallup hafa stjórn­ar­flokk­arnir sam­tals tapað 10,5 pró­sentu­stigum af fylgi á fyrsta ári kjör­tíma­bils­ins. Vinstri græn og Fram­sókn­ar­flokk­ur­inn hafa tapað 97 pró­sent þess fylg­is. Það sér vart högg á vatni á fylgi Sjálf­stæð­is­flokks, sem er við kjör­fylgi. Rík­is­stjórnin væri kol­fallin ef kosið yrði í dag, ein­ungis einu ári eftir að hún var kosin til valda að nýju. Hún næði bara 29 þing­mönnum inn.

Á sama tíma hefur fylgi Sam­fylk­ing­ar­innar rúm­lega tvö­fald­ast og hefur ekki mælst meira í ára­tug. Hinn flokk­ur­inn sem bætt hefur miklu við sig eru Pírat­ar, en fylgi þeirra hefur auk­ist um 42 pró­sent. Sam­an­lagt hafa þessir tveir flokk­ar, sem leggja áherslu á jafn­að­ar­mennsku og rétt­lát­ara sam­fé­lag, aukið fylgi sitt um 14,8 pró­sentu­stig á einu ári. Þeir njóta nú stuðn­ings þriðj­ungs þjóð­ar­inn­ar. 

Ekki verður fram­hjá því litið að kjör Kristrúnar Frosta­dóttur sem for­manns Sam­fylk­ing­ar­inn­ar, og þær áherslu­breyt­ingar sem hún hefur inn­leitt hratt, hafa skipt þar lyk­il­máli. Hún hefur trú­verð­ug­leika þegar hún talar um efna­hags- og vel­ferð­ar­mál sem hefur ekki verið til staðar hjá for­ystu íslenskra jafn­að­ar­manna um langt skeið og getur sett stefnu sína fram á máli sem venju­legt fólk skil­ur. Hún hefur líka verið skýr um að fara aftur í kjarn­ann í jafn­að­ar­mennsk­unni í stað þess að láta stjórn­mál Sam­fylk­ing­ar­innar snú­ast um rifr­ildi á sam­fé­lags­miðlum á for­sendum upp­hrópunar hvers dags. Í við­tali við Kjarn­ann í sept­em­ber sagði Kristrún að skila­­boð Sam­­fylk­ing­­ar­innar inn í næstu rík­­is­­stjórn væru að umbóta­­mál verði fjár­­­mögn­uð. „Mér finnst allt í lagi að það sé verka­­skipt­ing á milli flokka. Raun­veru­­leik­inn er sá að ef við förum í rík­­is­­stjórn þá erum við fara í fjöl­­flokka rík­­is­­stjórn­­­ar­­sam­­starf. Ég vil að okkar hluti í verka­­skipt­ing­unni snú­ist um trú­verð­ug­­leika þegar kemur að efna­hags­­málapóli­­tík þegar kemur að því að hrinda vel­­ferð­­ar­á­herslum í fram­­kvæmd. Og mér finnst allt í lagi að dreifa áherslum með öðrum flokk­­um.“ 

Þessi skila­boð eru aug­ljós­lega að höfða til sífellt fleiri kjós­enda.

Hvernig sam­fé­lag viljum við?

Íslenskt sam­fé­lag hefur breyst gríð­ar­lega mikið á skömmum tíma. Fjöldi erlendra rík­is­borg­ara sem hingað hafa flutt er kom­inn í næstum 64 þús­und. Þeir voru um 20 þús­und árið 2011. Kyn­slóðir Íslend­inga hafa alist upp sem eru með allt aðra sýn á lífið og vænt­ingar til þess. Allar kann­anir sýna mik­inn meiri­hluta fyrir rétt­lát­ara þjóð­fé­lagi. Minni ein­stak­lings­hyggju og meiri sam­fé­lags­vit­und. Minna fúsk og leynd­ar­hyggju, meiri fag­mennsku og gagn­sæi. Að efna­hags­legu kök­unni sem er bökuð hér verði skipt með sann­gjarn­ari hætti. Að fjár­fest­ing í innviðum og vel­ferð verði settir framar í röð­ina en áhersla á að fjölga krón­unum á banka­reikn­ingum efsta lags sam­fé­lags­ins.

Um þetta snú­ast stjórn­mál núna. Hvernig sam­fé­lag viljum við reka? Hvað teljum við mik­il­væg­ast að styðja við og hvernig á að skipta kostn­að­inum af því? Hvaða kerfi eru úr sér gengin og þjóna ekki lengur heild­inni, heldur afmörk­uðum hópum til að við­halda völdum og mat­ar­hol­um?

Það eru flestir sem eru ekki beinir þiggj­endur fyrir löngu búnir að sjá í gegnum blekk­ing­una um jöfn tæki­færi á grund­velli verð­leika, enda koma tæki­færin á Íslandi að stóru leyti til vegna aðgengis tengdu fjöl­skyldu eða stjórn­mála­skoð­un­um. Vil­hjálmur Árna­son, pró­fessor í heim­speki við Háskóla Íslands, gerði þess­ari mýtu ágæt­lega skil í nýlegri grein.

Birt­ing­ar­myndir þessa eru marg­ar. Ein er hrun á trausti í garð for­ystu­manna rík­is­stjórn­ar­innar. Önnur er að 63 pró­sent þjóð­ar­inn­ar, þar á meðal meiri­hluti kjós­enda tveggja stjórn­ar­flokka, treysta rík­is­stjórn­inni ekki lengur til að selja hluti í rík­is­bönkum og svipað hlut­fall vill skipa rann­sókn­ar­nefnd til að fara yfir síð­asta sölu­ferli. Þriðja er að eftir rúman ára­tug af and­stöðu við aðild að Evr­ópu­sam­band­inu, sem er í takti við stefnu rík­is­stjórn­ar­flokk­anna þriggja, hefur nú mælst afger­andi meiri stuðn­ingur við hana en and­staða í þremur könn­unum í röð. Þá er ónefnd könnun sem sýndi að flestir treysta leið­toga stærsta stjórn­ar­and­stöðu­flokks­ins afger­andi betur en öðrum stjórn­mála­leið­tog­um, þar með talið sitj­andi for­sæt­is­ráð­herra. 

Það eru breyt­ingar í loft­inu. Það hafa þær oft verið áður en hræðslupóli­tík í aðdrag­anda kosn­inga, og hækju­blæti ýmissa gagn­vart íhald­inu, hafa gert það að verkum að lognið hefur ríkt áfram að kosn­ingum lokn­um. 

Von­andi fer sá tími að renna sitt skeið.