Þegar gerðar eru bíó­myndir sem eru ekki alveg hreinn upp­spuni heldur byggja á ein­hverjum sönnum atburðum og ein­hver gögn og heim­ildir eru til um, þá er þeim skipt niður í flokka eftir gagna­magni og trú­verð­ug­leika. Þegar mark­miðið er að segja eins satt og rétt frá og hægt er, sam­kvæmt áreið­an­legum og traustum heim­ildum og í sam­ráði við hlut­að­eig­andi og þá sem voru per­sónu­lega þátt­tak­endur í eða við­staddir þá atburði sem um er fjallað leyf­ist fólki að segja að myndin sé True story. Auð­vitað er engin end­ur­frá­sögn alveg óskeikul en ég ímynda mér að svona saga sé 80-90% sönn og sam­þykkt af öllum hlut­að­eig­andi. Kvik­myndin Big short er dæmi um slíka mynd.

Ef ekki næst að upp­fylla skil­yrði þau sem til þarf, til að geta fylli­lega notað True story, til dæmis þegar gögn eru af skornum skammti, aðal­per­sónur eru horfnar frá eða ekki til við­tals eða ein­hver ágrein­ingur rís um hvað raun­veru­lega hafi gerst vand­ast mál­ið. Þetta síð­ast­nefnda er ótrú­lega algengt vanda­mál. Tvær mann­eskjur geta upp­lifað sömu atburði á gjör­sam­lega ólíkan hátt. Þetta mis­ræmi á það líka til að vaxa og stækka eftir því sem lengra líður frá atburð­un­um. Í svona til­fellum er ekki með góðu hægt að segja að sagan sé True story. Þá fellur hún um flokk og fær und­ir­tit­il­inn Based on a true story. Hún segir þá frá ein­hverju sem sann­ar­lega gerð­ist en þar sem heim­ildir eru af skornum skammti, tekur hún afstöðu með ákveðnum sögu­per­sónum og hefur þar að auki meira skálda­leyfi en leyf­ist í True story. The persuit of happy­ness er dæmi um slíka mynd. Ætli sann­leiks­gildið í þessum flokki sé samt ekki svona 40-60% 

Þegar litlar sem engar heim­ildir eru til og það langt um liðið frá atburð­unum að margar af aðal­per­sónum eru fallnar frá eða ómark­tækar fyrir ein­hverra hluta sakir og fólki ekki stætt á því að segja að frá­sögnin sé Based on a true story fellur skil­grein­ingin um enn einn flokk. Í stað þess að segja að sagan sé byggð á sönnum atburð­um, sem raun­veru­lega gerð­ust þá er hún sögð inn­blásin af sannri sögu: Inspired by a true story. Kvik­myndin Jaws er dæmi um slíka mynd. Í þessu til­felli geta höf­undar líka leyft sér meiri skáld­skap. Ef sagan er umdeild og jafn­vel nokkrar mis­mun­andi útgáfur af henni, þ.e.a.s eitt­hvað gerð­ist mjög lík­lega en ekki alveg nákvæm­lega vitað hvað má breyta story í event og segja mynd­ina Inspired by true events, inn­blásna af sönnum atburð­um. Það er langur vegur frá True story. Þarna er sann­leik­ur­inn kom­inn í svo mik­inn minni­hluta að við getum fram­leitt hryll­ings­myndir sem segja frá yfir­nátt­úru­legum hlutum og sagt þær inn­blásnar af raun­veru­legum atburð­um. Kvik­myndin Exorcist er gott dæmi. Sann­leiks­gildið í þessum flokki er ekki nema circa 5-15% og verkið að mestu leiti skáld­skapur og ein­feldni og barna­skapur að trúa öðru.

Ingó og Hjöddi fara á sjó­inn

Eins og ég hef tíundað hér oft áður, þá hef ég tak­mark­aða trú á sann­leiks­gildi íslenskra forn­sagna og sér­stak­lega þær sem varða hið svo­kall­aða land­nám. Sög­urnar eru skrif­aðar löngu seinna en atburð­irnir gerðust, sem þær segja frá og svo hafa þær verið end­ur­rit­aðar og umskrif­aðar margoft þar sem mörgu hefur verið breytt, sumt hefur glat­ast og öðru­ver­ið  bætt við. Sagan um land­nám Íslands fellur sjálf­krafa í flokk­inn Inspired by true events. Höf­und­ur­inn veit að einu sinni var ekk­ert fólk á Íslandi en nú er hann þar og langar ein­hverra hluta vegna, að segja þá sögu. Hann ræðir við ein­hverja menn, sem segj­ast muna eitt­hvað sem ein­hver annar sagði og ritar sam­fellda frá­sögn eftir vitn­is­burði þeirra. Hann gæti líka hafa verið með ein­hverjar aðrar heim­ild­ir, eins og ein­hver rit, þótt hann gefi það ekki upp.

Ingólfur Arn­ar­son hefur verið nefndur fyrsti land­náms­maður Íslands. Ég hef enga trú á því að hann hafi verið raun­veru­legur mað­ur. En gefum okkur það samt að hann sé að ein­hverju leiti sann­ur. Hann á að hafa komið hingað til Íslands ásamt Hjör­leifi mági sínum og fóst­bróður um árið 870. Ingólfur á að hafa fundið landið með því að henda önd­veg­is­súl­unum sínum í sjó­inn og sigla svo á eftir þeim, sem er alls óþekkt aðferð og sigl­inga­fræði sam­inn af ein­hverjum sem ekki hefur mikla reynslu af sigl­ingum eða sjáv­ar­hátt­um. Nafnið Ingólfur var ekki þekkt á þessum tíma og lík­lega dregið af nafn­inu Yng­úlfr eða Ung­úlfr. Sam­kvæmt sög­unni voru þeir fóst­bræður báðir óalandi og óferj­andi rudd­ar, glæpa­menn og morð­ingjar og báru litla sem enga virð­ingu fyrir öðru fólki. Ingólfur var meira að segja gerður útlægur frá heima­högum sínum í Nor­egi. Þeir kump­ánar fóru mikið í „hern­að” eins og það er kallað í sög­unni. Við vitum það í dag að svo­leiðis fólst aðal­lega í árásum á varn­ar­laust fólk, drápum og þjófn­aði. Við vitum það líka að nauðg­an­ir, sem fylgja gjarnan svona ofbeldi, voru ein af meg­in­á­stæðum þess að ungir menn voru til í að leggja þetta allt á sig. Þetta varn­ar­lausa fólk sem þeir voru að ráð­ast á var yfir­leitt fátækt enda og helsta tekju­lind glæpa­mann­anna þegar þeir seldu þetta sama fólk á þræla­mörk­uð­u­m. 

Ingó og Hjöddi á flótta

Nú er ég ekki að leiða líkum að því að þeir Hjöddi og Ingó hafi verið þræla­hald­arar og -sal­ar. Það kemur beint fram í sög­unn­i. 

Þegar þeir svo eru búnir að brenna allar brýr að baki sér og orðnir eft­ir­lýstir og rétt­dræpir fyrir ill­verk sín, hvar sem til þeirra næst afráða þeir að flýja til Íslands. Þetta atriði er auð­vitað ekki orðað svona í sög­unni. Þegar þeir koma hingað eru þeir báðir með fjölda þræla. Hjöddi er skrif­aður fyrir 10 en þrír eru nefndir þrælar Ing­ólfs. En ef miðað er við sam­bæri­lega ribb­alda á þessum tíma þá hafa þeir báðir haft 30-40 ófrjálsum mann­eskjum að skipa. Eitt­hvað reyndu þræla­ræfl­arnir að standa upp í hár­inu á þeim félögum en sú upp­reisn mun hafa verið barin nið­ur. Svo skipt­ast þeir á konum eins og þeir séu að fara með sauð­fé. 

Þeir hafa ekki komið hér til að stunda neinn búskap eða byrja eitt­hvað nýtt líf. Þeir settu þræla sína að vinnu, til að safna fé til að borga fyrir að fá að snúa aftur til Nor­egs. Á meðan hafa þeir sjálfir tekið því rólega og skipst á að nauðga amb­áttum sín­um.

Í anda nor­rænu kyn­stofns þjóð­rembunnar er Ingólfur Arn­ar­son gjarnan sýndur stand­andi í stafni á skipi sínu þar sem hann horfir upp­lits­djarfur til fram­tíðar þess lands sem hann hyggst af hug­dirfsku sinni og fram­sýni nema Á meðan hann stígur öld­una raular hann Stolt siglir fleyið mitt, fyrir munni sér. Þannig er hann einmitt á stytt­unni af sér sem stendur á hólnum sem við hann er kennd­ur. Hann er klæddur hringa­brynj­una sína og með járn­hjálm á hausn­um. Hann styður sig við mynd­ar­legan atgeir og hefur langt og mikið sverð hang­andi niður með síð­unni. Þetta myndi nú seint telj­ast snið­ugur klæðn­aður í úthafs­sigl­ingum norður í hafi þar sem alltaf er næð­ingur og kuldi. Það er ekki þægi­legt að ganga um í svona þungum klæðn­aði á litlum tré­báti, sér­stak­lega ekki í brælu þegar bát­ur­inn vaggar til og frá eins og segir í lag­inu sem Ingólfur er að raula. Við sem höfum farið mikið á svart­fugl vitum líka að salt fer illa með járn og það er ansi fljótt að ryðga í drasl. En kannski vissu menn það ekki þá. Hann gæti líka hrasað og meitt sig á sverð­inu eða jafn­vel stungið sig á hol með atgeirnum í ein­hverri dýf­unni. Í versta falli gæti hann dottið í sjó­inn þegar hann er að halla sér fram á borð­stokk­inn til að reyna að sjá önd­veg­is­súl­urnar sínar þar sem þær mara ein­hvers staðar í hálfu kafi. Það er ekk­ert grín að detta í sjó­inn í svona múnd­er­ingu. Bara hringa­brynjan vegur 40 kíló. Ingólfur ræf­ill­inn hefði sokkið einsog steinn beint til botns.

Engar forn­minjar gefa það til kynna að fólk hafi verið svona klætt hér á Íslandi. Ekki hefur mér að vit­andi fund­ist hér nein hringa­brynja eða hjálmur og aðeins reyt­ingur af sverð­um, en ekk­ert sem er sam­bæri­legt við allt það járna­drasl sem fund­ist hefur á hinum Norð­ur­lönd­un­um. 

Styttan og mynd­irnar af Ingólfi eru bara enn ein mynd­skreyt­ingin við þessa skáld­sögu. Þessi kjána­lega upp­hafn­ing á ímynd­aðri for­tíð okkar byggir annað hvort á óþarfa minni­mátt­ar­kennd eða inni­halds­lausum gor­geir. Nú þegar tískan er að taka niður styttur af þræla­söl­um, nauðgurum og öðrum ill­mennum mann­kyns­sög­unnar er til­valið að nota tæki­færið og fjar­lægja þennan Ingólf.