Stakksberg, félag í eigu Arion banka sem heldur á kísilmálmverksmiðju United Silicon í Helguvík, telur að íbúakosning um breytingar á skipulagi á svæðinu sem félagið hefur óskað eftir að láta vinna sé ekki lögmæt. Í bréfi sem félagið sendi Skipulagsstofnun, og Kjarninn hefur undir höndum, segir að „slíkar umsóknir verði að afgreiða á grundvelli lögmætra og málefnalegra sjónarmiða en ekki í vinsældarkosningu.“ Nú stendur yfir undirskriftasöfnun Í Reykjanesbæ þar sem krafist er bindandi íbúakosningar vegna starfsemi kísilmálmverksmiðja í Helguvík.
Í bréfinu segir lögmaður Stakksberg að þegar hafi verið fallist á starfsemina sem hafi fengið öll leyfi og sé meðal annars með gilt starfsleyfi. „Verksmiðjan hefur þegar verið byggð á lóðinni fyrir um 22 milljarða króna. Um er að ræða réttindi sem njóti verndar eignarréttarákvæðis 72. gr. stjórnarskrárinnar og atvinnuréttindi sem njóti verndar 75. gr. stjórnarskrár. Um slík réttindi verði ekki kosið í almennum kosningum að mati Stakksberg ehf.“
Verði kosið um málið, og niðurstaða þeirrar kosningar verði sú að starfsemi kísilmálmverksmiðjunnar verði hafnað, þá telur Stakksberg Reykjanesbæ hafa bakað sér bótaskyldu. Í bréfinu segir að verði látin fara fram kosning „og leiði hún til þess að ekki verði hægt að starfrækja þá verksmiðju sem þegar hefur verið byggð á lóðinni mun það að mati Stakksberg ehf. leiða af sér skaðabótaskyldu gagnvart eiganda lóðarinnar[...]Sökin væri nokkuð augljós enda um að ræða ásetning til þess að koma í veg fyrir tiltekna starfsemi/uppbyggingu sem þegar hafði verið fallist á og hefði þegar leitt til verulegrar fjárfestingar.“
Ef skipulagi yrði breytt til að koma í veg fyrir starfsemi verksmiðjunnar myndi það leiða til verulegs tjóns sem birtist meðal annars í því að „verðmæti fasteignarinnar skerðist verulega, umfram það sem við á um sambærilegar eignir í næsta nágrenni. Augljóst má vera að skipulagsbreyting sem beindist beint gegn lóðinni, einkum ef hún beindist ekki að lóð Thorsil, væri bótaskyld. Mögulegt væri einnig að krefjast yfirtöku eignarinnar í heild gegn greiðslu fulls verðs[...]Í þessu sambandi er minnt á að þegar unnin fjárfesting í verksmiðju Stakksberg nemur um 22 milljörðum króna.“
Skipulagsfulltrúi Reykjanesbæjar sendi spurningar sem lúta að deiliskipulagsbreytingum í Helguvík til Skipulagsstofnunar 1. nóvember síðastliðinn. Það var gert að beiðni bæjarstjórnar Reykjanesbæjar og í bréfinu var óskað svara við alls níu spurningum.
Svar hefur ekki borist frá Skipulagsstofnun vegna málsins. En slíkt barst hins vegar frá Stakksbergi. Bæjarráð Reykjanesbæjar er ósátt við þessi vinnubrögð og á síðast fundi þess, sem fram fór í gær, var bókað að bæjarráð óski eftir því að leitað verði svara hjá Skipulagsstofnun „hvers vegna lögfræðingar hagsmunaaðila í málinu þ.e. Stakksbergs fengu afhentar spurningar frá Reykjanesbæ er lúta að deiliskipulagsbreytingum í Helguvík og heimild til þess að skila inn athugasemdum áður en stofnunin svaraði Reykjanesbæ.“
Bæjarráðið samþykkti auk þess að leggja fram þrjár spurningar fyrir stofnunina:
Hart hefur verið tekist á um uppbyggingu stóriðju í Helguvíkur eftir að kísilverksmiðja United Silicon, sem var gangsett í nóvember 2016. Fljótlega eftir gangsetningu fór að bera á mikilli óánægju hjá íbúum í Reykjanesbæ með mengun frá verksmiðjunni. Margir fundu fyrir töluverðum líkamlegum einkennum vegna þessa og voru meðal annars haldnir fundir þar sem fólk deildi sögum sínum og kvartaði undan menguninni.
Í apríl 2017 tilkynnti Umhverfisstofnun forsvarsmönnum United Silicon að ekki yrði hjá því komist að loka verksmiðjunni vegna mengunar sem frá henni streymdi. Í kjölfarið voru veittir frestir en starfsemin var endanlega stöðvuð 1. september 2017 og framleiðsla hefur legið niðri síðan.
United Silicon ehf. fór í kjölfarið í þrot og yfir stendur sakamálarannsókn á starfsháttum innan félagsins. Magnús Garðarsson, stofnandi og fyrrverandi forstjóri félagsins, er meðal annars grunaður um fjársvik og að hafa dregið að sér yfir 600 milljónir króna. Samkvæmt skýrslu sem KPMG vann fyrir þrotabú United Silicon er rökstuddur grunur um að Magnús hafi, í starfi sínu sem forstjóri United Silicon, falsað reikninga og undirskriftir, átt við lánasamninga og búið til gervilén í viðleitni sinni til að draga að sér fé úr fyrirtækinu.
Þrotabúið hefur einnig stefnt Magnúsi til að reyna að endurheimta það fé sem það telur að hann hafi stolið. Í október síðastliðnum greindi Viðskiptablaðið frá því að þrotabúið hefði einnig stefnt endurskoðunarfyrirtækinu Ernst & Young sem sá um tíma um endurskoðun United Silicon.
Helsti kröfuhafi United Silicon var Arion banki. Eftir gjaldþrotið tók félag í eigu bankans, áðurnefnt Stakksberg, yfir kísilmálverksmiðjuna í Helguvík og lýsti því yfir að markmið þess væri að gera allar þær úrbætur sem nauðsynlegar væru til að uppfylla kröfur Umhverfisstofnunar, og koma verksmiðjunni aftur í gagnið. Í kjölfarið væri hægt að selja hana.
Mikil andstaða er við öll frekari áform um rekstur kísilmálmvera í Helguvík á meðal hluta íbúa Í Reykjanesbæ, en auk verksmiðju United Silicon hyggur félagið Thorsil á byggingu slíkrar á svæðinu. Vegna hennar hafa verið stofnuð félagasamtökin „Andstæðingar stóriðju í Helguvík“. Samtökin standa nú fyrir undirskriftasöfnun til að efna til bindandi íbúakosninga vegna starfsemi Stakksberg og Thorsil í Helguvík. Átakið fer m.a. fram á að beiðni Stakksbergs um breytingu á deiliskipulagi í Helguvík verði hafnað.
Þá hafa samtökin falið lögmanni að óska eftir því við Umhverfisstofnun að starfsleyfi Stakksbergs verði afturkallað. Í fréttatilkynningu vegna þessa sem send var út í dag segir að samtökin telji „annars vegar að ákvörðun um útgáfu starfsleyfisins sé ógildanleg og hins vegar að alvarleg tilvik og ítrekuð brot gegn lögum, reglum og ákvæðum starfsleyfisins hafi komið upp á gildistíma þess og að úrbótum hafi ekki verið sinnt. ASH benda á að áður en starfsemin var loks stöðvuð hafði Umhverfisstofnun borist á annað þúsund kvartana vegna lyktamengunar frá verksmiðjunni þar sem lýst var margvíslegum líkamlegum einkennum af hennar völdum. Þá telja ASH að annað hvort mat á umhverfisáhrifum byggi á röngum forsendum um fyrirhugaða starfsemi eða þá að hönnun og starfræksla verksmiðjunnar sé ekki í samræmi við þær forsendur sem lagðar voru til grundvallar matinu og þar með útgáfu starfsleyfisins. Hvoru tveggja sé um að ræða verulegan annmarka á málsmeðferð til undirbúning útgáfu starfsleyfisins sem leiðir til þess að ákvörðunin er ógildanleg og þar með afturkallanleg.“
Samtökin telja einnig ljóst að stöðvun starfseminnar ein og sér sé ekki til þess fallin að ná því markmiði að tryggja nauðsynlegar úrbætur þannig að frávikin endurtaki sig ekki heldur sé nauðsynlegt að starfsleyfisveitingarferlið sé endurtekið á réttum forsendum. Afturköllun starfsleyfisins sé eina úrræðið sem getur náð því markmiði að tryggja til frambúðar að starfsemi verksmiðjunnar verði í samræmi við lög.
