Ég er ann­ars vegar á því að raun­veru­leik­inn verði - eins og oft­ast - ein­hvers staðar þarna öfganna á milli, en hins vegar á því að stærstu breyt­ing­arnar séu allt aðrar og meiri en þær sem mest er um rætt.

Hvað jafn­vægið milli vinnu á föstum vinnu­stað og í fjar­vinnu varðar er svarið nær örugg­lega meiri fjöl­breytni og meiri sveigj­an­leiki. Í all­mörg ár hafa verið til fyr­ir­tæki sem hafa verið stofn­uð, byggð upp og rekin alger­lega í fjar­vinnu. Sum jafn­vel þannig að sam­starfs­fólk hefur aldrei hist í eigin per­sónu. Manni skilst að það hafi gengið á ýmsu við að finna rétta vinnu­lagið hjá sumum þess­ara fyr­ir­tækja, enda fyr­ir­komu­lagið alveg nýtt af nál­inni og eng­inn reynslu­brunnur sem hægt er að leita í. Önnur fyr­ir­tæki eru byggð upp dreifð en reyna reglu­lega að ná teymum eða starfs­mönnum öllum saman á einn stað. Þetta eru ennþá und­an­tekn­ing­ar, en þessum fyr­ir­tækjum mun fjölga. Svo rað­ast þau fyr­ir­tæki sem halda úti starfs­stöðvum á skal­ann ein­hvers staðar frá því að fjar­vinna sé ráð­andi en fólk komi á skrif­stof­una fáeina daga í viku eða mán­uði, yfir í að vinna á skrif­stof­unni sé venjan en sveigj­an­leiki til að vinna að heiman eftir því sem hent­ar, yfir í hefð­bundna átta-­tíma-á-dag-á-­skrif­stof­unni mód­elið sem margir munu halda sig við.

Til að skilja hvert þetta sé lík­leg­ast að leiða þarf að skoða kost­ina sem fel­ast í hvoru fyr­ir­komu­lag­inu fyrir sig.

Í skap­andi vinnu, eða þéttu teym­is­sam­starfi er þörf á miklum og skil­virkum sam­skipt­um. Standi valið á milli þess ann­ars vegar að slíkt teymi vinni sína vinnu saman í rými þar sem hægt er að horfast í augu, teikna á töflu, horfa á sömu hlut­ina, benda og blaðra og hins vegar að eiga í slíkum sam­skiptum yfir netið mun sam­vinna með sam­veru alltaf hafa yfir­hönd­ina. Boð­leiðir eru stutt­ar, sam­skipti skil­virk og hættan á mis­skiln­ingi minni. Hins vegar er ekki nærri því öll vinna - jafn­vel ekki þó fólk sé hluti af skap­andi teymum - af þessum toga. Stór hluti slíkrar vinnu fer fram með ein­beit­ingu hvers og eins fyrir framan sína vinnu­stöð og slíkri ein­beit­ingu getur verið jafn­gott eða jafn­vel betra að ná heima fyr­ir.

Aðrir kostir fjar­vinnu eru skýr­ir. Þau sem þurfa að ferð­ast lengi til og frá vinnu greiða all­hátt gjald í formi tíma og pen­inga til að kom­ast á vinnu­stað­inn. Eftir því sem minni við­veru er kraf­ist er hægt að leita lengra eftir hæfi­leik­a­ríku starfs­fólki og það er langstærsti kost­ur­inn sem dreifð fyr­ir­tæki búa við. Þau geta ráðið til sín starfs­fólk hvaðan sem er úr heim­in­um, frekar en að ein­skorða sig við sína heima­byggð. Þau fyr­ir­tæki sem þurfa á sér­hæfðu og oft eft­ir­sóttu starfs­fólki að halda geta þannig marg­faldað mögu­leika sína á því að ná til sín hæfu fólki - jafn­vel fram­úr­skar­andi fólki sem býr ekki við mikil tæki­færi í sinni heima­byggð.

Marga aðra kosti og galla hvorrar leiðar fyrir sig mætti nefna, en sá þáttur sem oft­ast verður útundan í þess­ari umræðu er félags­legi þáttur vinn­unn­ar. Þó fólk sé mis­jafn­lega félags­lynt, er stað­reynd að félags­leg sam­skipti eru mann­inum nauð­syn­leg og öll þörfn­umst við þess að eiga í inni­halds­ríkum sam­skiptum við annað fólk, þó í mis­miklum mæli sé. Í fullu starfi ver fólk um þriðj­ungi vöku­stunda sinna við vinnu. Það er veru­legur hluti lífs­ins og sam­skipti við sam­starfs­fólk getur verið stór hluti félags­legra sam­skipta - í raun oft ómissandi hluti vinn­unn­ar. Og þó hægt sé að eiga ágæta fundi og sinna flestum „hörð­um” þáttum vinn­unnar yfir inter­netið er mun erf­ið­ara að mæta mjúku þátt­unum þannig. Fyr­ir­tæki ættu alls ekki að leiða þennan þátt hjá sér. Rann­sóknir sýna (sjá m.a. bók Marissu King - Social Chem­istry) að fólk sem á í góðum per­sónu­legum sam­skiptum við sam­starfs­fólk sitt er ánægð­ara og ólík­legra til að skipta um starf en fólk sem á það ekki. Gott per­sónu­legt sam­band milli starfs­manna eykur skil­virkni sam­skipta og minnkar hætt­una á mis­skiln­ingi, oftúlk­unum og ósætti.

Nú þegar fyr­ir­tæki víða um heim nálg­ast nærri 2 ár af algerri eða nær algerri fjar­vinnu birt­ast afleið­ingar þessa með ýmsum hætti. Starfs­menn hverfa frá störfum sem þeir hefðu síður gert hefðu þeir per­sónu­legar teng­ingar við sam­starfs­fólk sitt og yfir­menn, margir glíma við hug­ræn vanda­mál sem greind eru sem kulnun eða jafn­vel klínískt þung­lyndi og sumum fyr­ir­tækjum hefur reynst erfitt að fá fólk til að mæta aftur á skrif­stofur sínar sem getur svo orðið að víta­hring sem ekki næst að rjúfa og fólkið ein­angrar sig enn meira.

Af þessu dreg ég tvær álykt­an­ir:

1. Fjöl­breytni í bæði land­fræði­legri upp­setn­ingu fyr­ir­tækja og fjar­vinnu mun halda áfram að aukast
2. Vinna þarf – meðal ann­ars að upp­fylla þörf­ina fyrir félags­leg sam­skipti

Þörf­inni fyrir félags­leg sam­skipti má auð­vitað að ein­hverju leyti mæta með sam­skiptum við starfs­fólk ann­arra fyr­ir­tækja, til dæmis í sam­vinnu­rýmum (e. Co-work­ing spaces), en vegna áður­nefnds styrks sem felst í traustum sam­skiptum sam­starfs­fólks græða bæði fyr­ir­tæki og starfs­fólk á því að slík sam­skipti eigi sér sem mest stað milli sam­starfs­fólks.

Þannig held ég að hefð­bundnum skrif­stofu­rýmum muni sann­ar­lega fækka. Kost­irnir við það að hafa stórar höf­uð­stöðvar sem rúma hund­ruð, ef ekki þús­undir starfs­manna fara hverf­andi miðað við kost­ina sem fel­ast í því að dreifa þeirri starf­semi og geta sótt starfs­kraft víðs­vegar um heim­inn. En þörfin fyrir vinnu­rými sem nýt­ast allt frá ein­stak­lingum og litlum teymum upp í nokkra tugi starfs­manna mun aukast. Það er reyndar ekki ólík­legt að efri mörk þess­arar stærðar sé ein­hvers staðar í námunda við hina frægu tölu Dun­bars eða í kringum 150.

Af þessum sökum held ég að það sé lík­legt - og raunar má sjá þess merki nú þegar - að í stað þess að ráða staka starfs­menn á víð og dreif um heim­inn reyni fyr­ir­tæki að ráða eitt eða fleiri teymi á hverjum stað. Þetta held ég að muni leiða af sér stórar breyt­ing­ar, ekki bara á fyr­ir­tækjum og fyr­ir­tækja­rekstri heldur á borg­um, bæjum og mann­legu umhverfi hví­vetna. Að því marki sem borgir og bæir hafa keppst við að laða til sín fólk, hefur sú keppni mest snú­ist um hags­muni fyr­ir­tækja - einkum stærri fyr­ir­tækja. Hvar þau borgi sem lægsta skatta, hvar koma megi þeim sem best fyrir í skipu­lag­inu með þeirra hags­muni að leið­ar­ljósi og hvernig tryggja megi þeim nauð­syn­leg aðföng og mann­afla.

Með þann sveigj­an­leika sem að ofan er nefndur mun þetta snú­ast á haus. Valið um búsetu verður æ minna háð því hvar störf eru í boði og mun snú­ast meira um þau lífs­gæði sem eru í boði á svæð­inu - þar á meðal aðgengi að vinnu­að­stöðu fyrir ein­stak­linga og lítil teymi. Til að blómstra þurfa borgir og bæir því að leggja áherslu á mann­vænt umhverfi frekar en fyr­ir­tækja­vænt. Þannig mun fólki sem elst upp í Reykja­vík og lærir og þjálfar sig upp til að stunda þekk­ing­ar­störf standa til boða að búa nán­ast hvar sem er í heim­inum en líka fjöl­breytt störf óháð því hvar það kýs að búa. Þekk­ing­ar­starfs­menn munu smám saman get unnið fyrir hvern sem er en líka hvaðan sem er.

Það verður mjög áhuga­vert að sjá hvernig bæir, borgir og lönd munu mæta þessu nýja umhverfi - og þá í okkar íslenska sam­hengi hvernig Reykja­vík, eða Íslandi í heild mun ganga að halda í, eða jafn­vel draga til sín slíkt fólk.

2. Bálka­keðjur og Bitcoin

Ég hef fjallað um Bitcoin og bálka­keðju­tækni í tækni­spánni áður. Þar á meðal í spánni fyrir árið 2018 sem birt­ist fyrir fjórum árum. Á þessum tíma var Bitcoin nán­ast eini hluti bálka­keðju­heims­ins sem var í umræð­unni og verðið hafði hækkað hratt, sér­stak­lega á síð­ari hluta 2017. Ég tók nokkuð harða afstöðu í spánni og spáði beint út „miklu verð­­falli Bitcoin á árinu 2018.”

Það stóð heima. Á árinu 2018 féll verð Bitcoin úr meira en 15 þús­und doll­urum í byrjun árs­ins í minna en 4 þús­und doll­ara í lok þess. Fall sem nam um 75% og verðið náði í raun ekki aftur sömu hæðum fyrr en í lok árs 2020.

Á árinu 2021 hefur verð á Bitcoin rokkað í kringum 50 þús­und doll­ara. Sveifl­ast allt upp undir 65 þús­und doll­ara niður undir 30 þús­und. Þessi end­ur­koma kemur ekki alveg á óvart, enda fylgdi ég spánni fyrir fjórum árum eftir með þeim orðum að rétt væri að taka fram að „þrátt fyrir spá mína um yfir­­vof­andi hrun á verði Bitcoin á árinu, þá tel ég samt tals­verðar líkur á að myntin muni sanna sig til langs tíma sem nokk­­ur­s­­konar raf­­gull. Það er, sem verð­­mæti (ekki hlæja, málm­­gull er einskis virði heldur í sjálfu sér) sem sjaldan skipta um hendur og litið verður á sem lang­­tíma­fjár­­­fest­ing­u.”

Ég stend við þetta og er reyndar mun viss­ari í minni sök nú en þá um að Bitcoin muni ná og halda þessum sessi sem „raf­gull” og muni til langs tíma hækka í verði. Ekki hlaupa samt upp til handa og fóta og kaupa Bitcoin byggt á þessum spá­dómi því ég þyk­ist líka sjá mjög svipuð bólu­ein­kenni núna og ég sá fyrir fjórum árum og ætla því aftur að spá Bitcoin veru­legu falli á kom­andi ári þó ég trúi því að lang­tímatrendið - sér­stak­lega af þeim botni - verði upp á við.

Fyrst ég er kom­inn í end­ur­vinnslu­ham er rétt að halda bara áfram að vinna með spána frá 2018. En þar sagði: „Hin und­ir­liggj­andi og stór­­merki­­lega „blockchain” tækni er nefn­i­­lega komin til að vera - og ekki bara sem hryggjar­­stykkið í raf­­­mynt­um, heldur alls kyns færslum öðrum, frá lista­verka­við­­skiptum til gagna­mið­l­un­­ar.”

Þessi sýn hefur aldeilis fengið byr síð­ustu miss­er­in. Fjár­fest­ingar bæði leikra manna og lærðra í „crypto” eða „web3” (sem hvort tveggja eru önnur nöfn yfir tækni og hug­myndir sem hverf­ast um bálka­keðju­tækni) hafa farið með him­in­skautum og mikið af kláru fólki sem leitar inn í þennan geira.

Þarna þyk­ist ég samt sjá jafn­vel enn greini­legri bólu en í gengi Bitcoin einu sam­an. Satt að segja sýn­ist mér margar af þessum hug­myndum á hreinum villi­götum - blockchain­lausnir í leit að vanda­máli - þar sem „gam­al­dags” tækni með mið­lægum gagna­grunnum og aðgangs­stýr­ingu taki blockchain-út­færsl­unum fram í hraða, þæg­indum og hrein­lega raun­hæfni.

Ég spái því að „web3”-­bólan stefna í harða leið­rétt­ingu á árinu 2022 og að fjár­fest­ing í slíkum fyr­ir­tækjum og verk­efnum muni drag­ast skarpt sam­an. Það verði þannig ekki lengur nóg að veifa „crypto” orð­inu til að sprota­fyr­ir­tæki sé talið álit­legur fjár­fest­inga­kostur og á næstu 2-3 árum muni 95% crypto-­fyr­ir­tækja fara veg for­vera sinna: túlíp­ana, gul­leitar í Vatns­mýri og und­ir­máls­skulda­bréfa.

Það skal tekið fram að þetta er full­kom­lega eðli­leg fram­vinda þegar ný og bylt­ing­ar­kennd tækni kemur fram og á sér hlið­stæðu helst í „dotcom”-­bólunni í kringum síð­ast­liðin alda­mót sem þrátt fyrir allt skap­aði grunn­inn að flestu því sem okkur þykir hvers­dags­legt nú við inter­netið og snjall­síma.

Fjár­fest­ingar í geir­anum munu nú þétt­ast í kringum þær hug­myndir þar sem bálka­keðju­tæknin hefur skýra kosti umfram hefð­bundn­ari lausn­ir. Við­skipta­módel sem byggj­ast á því að vera milli­liður í við­skiptum ein­stak­linga og taka gjald fyrir munu eiga mjög undir högg að sækja eftir því sem greiðslu­miðlun byggð á blockchain ryður sér til rúms þannig að fólk geti með öruggum hætti átt í við­skiptum milli­liða­laust. Þannig held ég að greiðslu­lausnir sem byggja á blockchain muni með tím­anum ógna engu minni aðilum en greiðslu­korta­fyr­ir­tækjum og greiðslu­miðl­un­ar­starf­semi banka og spari­sjóða. 

Mark­aðs­torg munu enn hafa hlut­verki að gegna til að koma á sam­skipt­um, en síður sem milli­liður í við­skipt­unum sjálf­um. Það er því lík­legt að Ebay, Etsy og jafn­vel Amazon muni þurfa að end­ur­skoða starf­semi sína að ein­hverju leyti vegna þessa.

Að síð­ustu held ég að web3 muni gera það auð­veld­ara en nokkru sinni fyrir skap­andi fólk að koma list sinni í verð - allt frá tón­list og mynd­list til alger­lega staf­rænna list­forma svo sem auka­hluta í sýnd­ar­veru­leika­leikjum og „meta­ver­se”-heim­um. Þarna verður kannski mesta nýsköp­unin í þessu öllu sam­an.

En þetta mun nú ekki allt eiga sér stað á einu stuttu ári.

3. Ísland og græna tæknin

Þessi árin herð­ist greini­lega upp­takt­ur­inn í orku­skiptum og grænni tækni. Sumar þjóðir hafa náð mögn­uðum árangri síð­ast­lið­inn ára­tug eða svo og það er farið að hægja veru­lega á vexti í losun gróð­ur­húsa­loft­teg­unda á heims­vísu, en betur má ef duga skal og von­andi sjáum við innan fárra ára að vöxt­ur­inn breyt­ist í sam­drátt og los­unin fari minnk­andi ár frá ári.

Ísland getur spilað hlut­verk þarna, en þó ekki endi­lega það sem póli­tíkusar hafa talað hæst um síð­ustu mán­uði.

Það hefur verið áhuga­vert að sjá hvernig fólk sem jafn­vel opin­ber­lega efað­ist um lofts­lags­breyt­ingar af manna­völdum virð­ist nú séð ljósið í þeim efn­um, en túlkar það þá sem svo að fram­lag okkar Íslend­inga eigi að vera að auka orku­fram­leiðslu til stór­iðju og koma þannig í veg fyrir sam­bæri­lega fram­leiðslu með óend­ur­nýt­an­legri orku erlend­is.

Vand­inn liggur bara ekki að það sé skortur á grænni orku í heim­in­um, heldur í því hversu mis­dreifð hún er um heim­inn og hversu erfitt er að flytja hana. Sem dæmi um það hversu gnótt er af henni gæti 150x150 km sól­ar­sellu­reitur í Sahara upp­fyllt alla orku­þörf heims­ins.

Ástæður þess að stór­iðja (þar sem álvinnsla er langorku­frekasta vinnslan sem fram fer í miklu magni) er enn að keyra á kolum og jarð­gasi eru að miklu leyti geopóli­tísk­ar. Kín­verjar eiga ekki nógar grænar orku­lindir og jarð­gas fellur „ókeypis” til við olíu­vinnslu og nýt­ist ekki í ann­að. Þann vanda leysa Íslend­ingar ekki.

Þess í stað á Ísland stórt tæki­færi í því að verða fyr­ir­mynd og til­rauna­stofa í orku­skiptum og grænni tækni­þró­un. Hátt hlut­fall end­ur­nýj­an­legrar orku hér á landi er þegar eitt­hvað sem vekur verð­skuld­aða athygli. Verk­efni á borð við Car­bfix og Orca hafa sett Ísland hvað efst á list­ann þegar kemur að til­raunum til þess að bein­línis fjar­lægja koltví­sýr­ing úr and­rúms­loft­in­u. 

Fyrst og fremst fel­ast verð­mætin samt í því að setja metn­að­ar­full mark­mið um orku­skipti og að verða sann­ar­lega fyrsta sam­fé­lagið sem er óháð jarð­efna­elds­neyti. Þannig verða til marg­falt meiri verð­mæti í formi þekk­ing­ar, nýsköp­unar og sam­starfs við leið­andi fyr­ir­tæki á sviði grænna orku­gjafa. Sú þekk­ing getur síðan nýst um allan heim og skapað stór og merki­leg tækni- og þekk­ing­ar­fyr­ir­tæki sem eiga sér nátt­úru­legt heim­ili á Íslandi.

Frum­kvöð­ull­inn Davíð Helga­son er einn þeirra sem hefur bent hefur á þessi tæki­færi og er að fylgja þeim eftir með metn­að­ar­fullum hætti. Við munum án efa heyra meira af því á árinu.

Af mörgu öðru að taka

Það væri hægt að taka margt annað fyr­ir. Ég minnt­ist í fram­hjá­hlaupi á „meta­ver­se”-ið hér að ofan. Þetta er í sjálfu sér bara fram­hald af þeirri þróun sem verið hefur í gangi í kringum sýnd­ar­veru­leika (VR) og við­bættan veru­leika (AR) und­an­far­inn ára­tug, en þarna munu hlutir halda áfram að ger­ast - hægt og rólega.

Vís­inda­miðlun er mér líka ofar­lega í huga, enda hefur Covid verið enn ein áminn­ing þess hve ein­föld en mis­vísandi skila­boð eiga mikið auð­veld­ara með að kom­ast í dreif­ingu en besta vís­inda­lega þekk­ing á hverjum tíma með öllum sínum núöns­um, fyr­ir­vörum og breyti­leika. Þarna er ótrú­lega spenn­andi svið á mörkum sál­fræði og upp­lýs­inga­tækni sem ég væri spenntur að sjá meiri þróun í.

Sjáum hvert þetta fer allt sam­an. Gleði­legt tækniár 2022!

Höf­undur er for­­stjóri GRID. Hann er einnig hlut­hafi í Kjarn­­an­um og situr í stjórn útgáfu­fé­lags hans.