Hag­fræði­stofnun Háskóla Íslands taldi sig hins vegar ekki geta svarað skýrslu­beiðn­inni eins og hún væri sett fram, og því var ein­ungis stuðst við opin­berar upp­lýs­ingar og upp­lýs­ingar frá Sam­herj­a. 

Í inn­gangi skýrsl­unnar segir er þessi afstaða útskýrð með eft­ir­far­andi hætti: „Ásak­anir sem komu fram í Kveik um greiðslur til þeirra sem úthlut­uðu veiði­rétti í Namibíu eru til rann­sóknar hjá yfir­völdum á Íslandi og í Namib­íu. Rík­is­út­varpið hefur eftir Karli Cloete, einum aðal­rann­sak­anda spill­ing­ar­lög­reglu í Namib­íu, í frétt 27. maí, að fjár­hæð­in, sem ráða­menn í Namibíu eru kærðir fyrir að hafa þegið til þess að tryggja fyr­ir­tækjum í eigu Íslend­inga veiði­leyfi, sé nú 130 millj­ónir namibískra doll­ara, en það jafn­gildir 1 millj­arði íslenskra króna miðað við gengi 27. maí. Hann gerir ráð fyrir að fjár­hæðin eigi eftir að hækka [...]­Meðan beðið er nið­ur­stöðu rann­sókna er vart við hæfi að taka afstöðu til kæru­efn­anna og er því ekki fjallað um þau í skýrsl­unn­i.“

Veiði­gjöldin hækk­uðu skarpt árið 2018

Í skýrsl­unni kemur fram að Sam­herji hafi alls greitt 1,5 millj­arða króna í veiði­gjöld í Namibíu á árunum 2012 til 2018. Verð­mæti þess afla sem Sam­herji veiddi í Namibíu á því tíma­bili var 50,4 millj­arðar króna á tíma­bil­inu. Lang­mestu verð­mætin féllu til árið 2018, þegar virði afla var 11,1 millj­arðar króna og greidd veiði­gjöld voru 1,1 millj­arðar króna. Sam­an­lögð veiði­gjöld fyrir fyrir árin 2012 til 2017, þegar sölu­verð­mæti afla í Namibíu var 39,3 millj­arðar króna, voru 414 millj­ónir króna. 

Vert er að taka fram að töl­urnar byggja á upp­lýs­ingum sem Sam­herji lét Hag­fræði­stofnun Háskóla Íslands í té um afla útgerða sinna í Namib­íu. 

Ástæða þess að veiði­gjöldin voru svo lág árin 2012 til 2017 er sú að á þeim árum var ákveðið gjald greitt fyrir hvert tonn af veiddum hrossa­makríl í Namib­íu, en það gjald var það lágt að greidd veiði­gjöld voru á bil­inu 0,8 til 1,3 pró­sent af með­al­verði afl­ans. 

Árið 2018 breytt­ist hins vegar veiði­gjalda­kerfið í Namibíu og veiði­gjöldin voru þá skil­greind sem hlut­fall af afla­verð­mæti. Fyrir skip sem vann fisk­inn um borð og var með bæki­stöðvar í Namib­íu, líkt og Sam­herji seg­ist hafa verið með, var það hlut­fall tíu pró­sent. 

Greiddu sam­tals meira í veiði­gjöld á Íslandi

Á sama tíma­bili, 2012 til 2018, greiddi fyr­ir­tækið 4,7 millj­arða króna í veiði­gjöld á Íslandi. Í heild greiddi fyr­ir­tækið því hærri veiði­gjöld hér­lendis á tíma­bil­inu en í Namibíu en hafa ber í huga að starf­semi Sam­herja var mun umfangs­meiri á Íslandi en í Namibíu á tíma­bil­in­u. 

Það hlut­fall af með­al­verði sem Sam­herji greiddi í veiði­gjöld var líka afar mis­jafnt milli ára. Árið 2012 var það til að mynda 12,4 pró­sent af með­al­verði og árið 2013 15,1 pró­sent. 

Það ár urðu rík­is­stjórn­ar­skipti og voru veiði­gjöld lækkuð skömmu eftir að ný stjórn tók við. 

Síðan þá, á árunum 2014 og út árið 2018, hafa veiði­gjöld Sam­herja, verið 5,1 til 10,9 pró­sent af með­al­verði afla. Lægst voru þau árið 2016 en árið 2018, líkt og áður sagði, 8,4 pró­sent. 

Þörf á góðu sam­bandi við ráð­herra

Í skýrsl­unni er fjallað um þann mun sem er á fyr­ir­komu­lagi afla­heim­ilda á Íslandi og í Namib­íu. Þar segir að á Íslandi sé réttur hand­hafa til þess að nýta afla­hlut­deildir ótíma­bund­inn. Rétt­ur­inn gangi kaupum og sölum á mark­aði og skip heldur sinni afla­hlut­deild þar til hún sé færð á annað skip eða seld öðru fyr­ir­tæki. „Í Namibíu er afla­heim­ild ekki eins traust. Þar þurfa fyr­ir­tæki að hafa nýt­ing­ar­rétt fyrir fisk­teg­undir sem þau vilja veiða. Nýt­ing­ar­rétti er úthlutað í 7, 10 eða 15 ár í senn. Ef fyr­ir­tæki á nýt­ing­ar­rétt getur það fengið úthlutað kvóta. Á hverju ári ákveður ráð­herra hvert afla­mark er fyrir hverja teg­und og hann úthlutar kvóta til hand­hafa nýt­ing­ar­réttar eftir henti­semi. Ráð­herra má einnig halda eftir hluta kvót­ans og úthluta honum seinna á árin­u[...]Þetta gerir ráð­herra kleift að nota kvót­ann sem vald­beit­ing­ar­tæki gegn útgerð­un­um. Því er ekki hægt að treysta á að hægt sé að starf­rækja útgerð til langs tíma án þess að vera í góðu sam­bandi við ráð­herra.“

18 þing­menn lögðu fram beiðn­ina

Skýrslu­beiðnin var lögð fram af 18 þing­mönnum þann 3. febr­úar síð­ast­lið­inn. Fyrsti flutn­ings­­maður skýrslu­beiðn­­innar var Þor­­gerður Katrín Gunn­­ar­s­dótt­­ur, for­­maður Við­reisn­­­ar, en með henni voru 17 þing­­menn úr Við­reisn, Píröt­um, Sam­­fylk­ing­unni og þing­­manni utan flokka.

Í grein­­ar­­gerð með skýrslu­beiðn­­inni sagði að ákvörðun veið­i­­gjalda hafi lengi verið ágrein­ings­­mál í íslenskum stjórn­­­mál­­um. Ekki hafi verið meiri­hluti fyrir því að láta gjald fyrir afnot af sam­eig­in­­legri auð­lind lands­­manna ráð­­ast á mark­aði þar sem til­­­tek­inn hluti veið­i­­heim­ilda yrði ár hvert boð­inn til sölu til ákveð­ins tíma. 

Þess í stað hafi gjaldið verið ákveðið með lög­­um, sem sætt hafa reglu­­legum breyt­ing­­um. „End­­ur­­gjald fyrir einka­af­not af sam­eig­in­­legri auð­lind þjóð­­ar­innar hefur þannig verið háð póli­­tísku mati. Það póli­­tíska mat hefur aftur í veru­­legum atriðum byggst á áliti þeirra hags­muna­að­ila í útgerð sem eru full­­trúar þeirra fyr­ir­tækja sem gjaldið greiða. Með öðrum orðum hafa verið bein tengsl á milli þess sem útgerð­­irnar hafa talið sig geta greitt og þess sem meiri­hluti á Alþingi hverju sinni hefur talið að þær gætu greitt.“

Þær upp­­lýs­ingar sem fram hafi komið í svoköll­uðum Sam­herj­­a­skjöl­um, sem RÚV fjall­aði um í frétta­­skýr­inga­þætt­inum Kveik, hafi gefið til­­efni til að bera saman hvað eitt af stærstu og áhrifa­­rík­­­ustu fyr­ir­tækj­unum á þessu sviði væri reið­u­­búið til að greiða fyrir veið­i­­rétt á Íslandi og í Namib­­íu.